200 χρόνια από τη γέννηση του Φ. Μ. Ντοστογιέφσκι

Με αφορμή τη συμπλήρωση φέτος 200 χρόνων από τη γέννηση του Φιόντορ Μιχάηλοβιτς Ντοστογιέφσκι, μιας από τις μεγαλύτερες μορφές της παγκόσμιας λογοτεχνίας, κυκλοφορεί από τη «Σύγχρονη Εποχή» το πρώτο μυθιστόρημα με το οποίο ο συγγραφέας εμφανίστηκε στα ρώσικα γράμματα, ο «Φτωχόκοσμος».

Η υπόθεση του έργου αφορά την κρυφή αλληλογραφία δύο φτωχών ερωτευμένων που πλάθουν όνειρα χαμοζωής. Ένα από τα καινοτόμα στοιχεία που αξιοποιεί ο συγγραφέας είναι ότι ο ήρωας του προχωράει ένα βήμα μπροστά στον δρόμο προς τη «λύση» του προβλήματος των καταπιεσμένων: αν και είναι ακόμη νωρίς για να εγκαταλείψει τη στάση ταπεινότητας και υποταγής, που του έχει κληροδοτήσει η εκμεταλλευτική κοινωνία, εντούτοις για πρώτη φορά είναι σε θέση να διαπιστώσει την αδικία που βιώνει. Συνειδητοποιεί πόσο δίκιο έχουν οι «μικροί», και από την άλλη, πόσο άδικο έχουν οι «δυνατοί». Αυτή η ιδέα, πως ακόμα και ο πιο περιορισμένος άνθρωπος είναι άξιος για τα πιο μεγαλειώδη αισθήματα, βρίσκοντας τη δύναμη να «τα βάζει» με το άδικο, είναι αναμφίβολα ένα από τα «κλειδιά» για να διαβάσει κανείς τον «Φτωχόκοσμο».

Ο Ντοστογιέφσκι γνώρισε από πρώτο χέρι τα βάσανα, τη μοναξιά, τη φτώχεια, τον πόνο, τις αγωνίες των ταπεινών ανθρώπων, και έτσι μπόρεσε να περιγράψει με εξαιρετική ένταση τα πένθιμα τοπία στα οποία ζούσε η εξαθλιωμένη μάζα. Το έργο του είναι ένα ρεαλιστικό πορτρέτο της κοινωνίας της τσαρικής Ρωσίας του τέλους του 19^ου αιώνα, στο οποίο επιστρατεύει καταστάσεις και χαρακτήρες από μια ευρύτατη πολιτικοκοινωνική γκάμα, οι οποίοι λειτουργούν ως σύμβολα κυρίαρχων τάσεων και ιδεών.

Χαρακτηριστικό στοιχείο του συγγραφέα είναι η υπαρξιακή αγωνία που διακατέχει τους ήρωες του, μία αγωνία που συντελεί σε ακραίες ψυχολογικές μεταπτώσεις και εξαντλητικές εσωτερικές συγκρούσεις, καθιστώντας τον άνθρωπο έναν ανοιχτό στίβο πάλης ανάμεσα στο καλό και το κακό, το ηθικό και το ανήθικο, το δίκαιο και το άδικο. Οι αντιφατικοί ήρωες του, απελπισμένοι από τον βουτηγμένο στη διαφθορά παλιό κόσμο, είναι βέβαιοι πως μόνο η καταστροφή του μπορεί να σημάνει μια ελπίδα.

Ως κατεξοχήν μαχόμενος ιδεολόγος συγγραφέας, έψαχνε αγωνιωδώς να καταλάβει και να πάρει θέση στα μεγάλα πανανθρώπινα προβλήματα. Τάχθηκε με πάθος στο πλευρό «των κολασμένων», και όπως και οι ήρωες του, τα «έβαλε» με την διαφθορά, την εκμετάλλευση, την καταπίεση και την αδικία. Με την γραφή του αποθεώνει την ανθρώπινη τραγωδία της μοίρας του φτωχού, η οποία, μέσα από την συνεχή και εναγώνια σύγκρουση του ατόμου με τον εαυτό του και την κοινωνία, βρίσκει την κάθαρσή της στην αυτοθυσία. Το  έργο του εξακολουθεί και σήμερα να μας γοητεύει και μας προβληματίζει...

Και όλα αυτά γιατί με το πρωτοποριακό έργο του όχι μόνο κατάφερε να διεισδύσει στα άδυτα της ανθρώπινης ψυχής, αλλά και να σφυγμομετρήσει τον παλμό της κοινωνίας του, να σκιαγραφήσει τον χαρακτήρα μίας ολόκληρης εποχής. Όπως είχε δηλώσει κι ο ίδιος: «Είμαι παιδί του αιώνα. Έμεινα ως τώρα και θα μείνω (το ξέρω), ως την ώρα που θα καρφώσουν την κάσα μου, ένα παιδί της άρνησης και της αμφιβολίας».

Ο Ντοστογιέφσκι γεννήθηκε το 1821 στη Μόσχα. Μεγάλωσε σε μία μικροαστική οικογένεια, μέσα σε ένα κλίμα αυταρχισμού και θρησκευτικής ευλάβειας. Στην εφηβεία έχασε τους γονείς του και άρχισε τις σπουδές του στη Στρατιωτική Σχολή Μηχανικών. Στη συνέχεια, υπηρέτησε ως ανθυπολοχαγός στη Διεύθυνση Μηχανικού, για να εγκαταλείψει γρήγορα τη θέση του και να αφιερωθεί σε αυτό που πραγματικά αγαπούσε: τη λογοτεχνία.

Το 1849 ανέπτυξε πολιτική δράση, συμμετέχοντας στον Όμιλο του Πετρασέφσκι, μία οργάνωση ουτοπικών σοσιαλιστών ενάντια στον Τσάρο Νικόλαο Α’. Σύντομα συνελήφθη και καταδικάστηκε σε θάνατο. Λίγους μήνες αργότερα υπέστη εικονική εκτέλεση και στάλθηκε στο κάτεργο του Ομσκ της Σιβηρίας, όπου για τέσσερα χρόνια δούλευε σε καταναγκαστικά έργα και υπέφερε από κρυοπαγήματα και επιληπτικές κρίσεις. Έπειτα υποχρεώθηκε να υπηρετήσει ξανά στο στρατό στη Σιβηρία για άλλα τέσσερα χρόνια. Εκεί κατόρθωσε να γράψει δύο νουβέλες, «Το χωριό Στεπάντσικοβο και ο κόσμος του» και «Το όνειρο του θείου». Όλη αυτή η περιπέτεια απομάκρυνε τον Ντοστογιέφσκι από τα αρχικά ιδανικά του και τον έκανε θρησκευόμενο και συντηρητικό.

Το 1859 επέστρεψε στην Αγία Πετρούπολη και σύντομα άρχισε την συγγραφική του δραστηριότητα, αυτή τη φορά σπρωγμένος από την οικονομική δυσπραγία και τα χρέη. Η ανάγκη του για άμεσα χρήματα τον ώθησε στην χαρτοπαιξία. Τα έργα του εκείνης της περιόδου ήταν τα σπουδαιότερά του: «Ο παίκτης», «Οι αδερφοί Καραμαζώφ», «Έγκλημα και Τιμωρία», «Ο Ηλίθιος». Όταν πια η οικονομική του κατάσταση βελτιώθηκε, ανέλαβε τη διεύθυνση του περιοδικού «Πολίτης», ενώ κυκλοφόρησε και το δικό του περιοδικό. Άλλα έργα του ήταν τα «Ο αιώνιος σύζυγος», «Οι δαιμονισμένοι», «Ο έφηβος», ενώ έγραψε και πολλά διηγήματα. Το 1877 έγινε μέλος της Ακαδημίας Επιστημών της Ρωσίας. Το 1881 έφυγε από την ζωή στην Αγία Πετρούπολη, αφήνοντας πίσω του την πολύτιμη πνευματική του κληρονομιά.