80 χρόνια από την ίδρυση της ΕΠΟΝ

Η ΕΠΟΝ άφησε σπουδαία αγωνιστική παρακαταθήκη αυτοθυσίας και λαϊκής αλληλεγγύης που παραμένει άσβεστη και διδακτική 80 χρόνια μετά. Πιο συγκεκριμένα στα τμήματα του ΕΛΑΣ οργανώθηκαν 190 υποδειγματικές ΕΠΟΝίτικες ομάδες.Υπήρχαν σαφής κατευθύνσεις για τη συγκρότηση αντάρτικων ΕΠΟνίτικων ομάδων σύμφωνα με τις οποίες σε κάθε σύνταγμα μεραρχίας έπρεπε να υπάρχουν 4 τέτοιες ομάδες. Σε ξεχωριστές υποδειγματικές διμοιρίες εντάσσονταν οι κοπέλες της ΕΠΟΝ. Από τις ομάδες αυτές πέρασαν 478 ΕΠΟΝίτες οι οποίοι πήραν μέρος σε 106 μάχες. 129 συνολικά μέλη της Οργάνωσης αναδείχθηκαν σε στελέχη του ΕΛΑΣ.

Από τις 430 μάχες που συνολικά πήραν μέρος οι αντάρτες της ΕΠΟΝ ξεχωρίζει η μάχη στο Κάστρο του Υμηττού όταν τρία νεαρά μέλη της οργάνωσης οχυρωμένα σε ένα σπίτι πολέμησαν για μια ολόκληρη ημέρα υπέρτερες και πάνοπλες γερμανικές δυνάμεις προκαλώντας τους σοβαρές απώλειες. Εξίσου σημαντική και ηρωική είναι η μάχη στην οδό Μπιζανίου στην Καλλιθέα. Δέκα μαχητές του Λόχου Χαροκόπου της ΕΠΟΝ οχυρώθηκαν σε ένα σπίτι για να αντιμετωπίσουν τμήματα των Γερμανών που πραγματοποιούσαν μπλόκο στην περιοχή μαζί με τους διαβόητους συνεργάτες τους τούς «Μπουραντάδες». Μετά από 5 ώρες πολιορκίας και άνισης μάχης οι 10 μαχητές είχαν νικηθεί στο πεδίο της μάχης αλλά το παράδειγμά τους κουρέλιασε ακόμα μια φορά τους ντόπιους και ξένους εχθρούς του λαού, εκείνο το πρωινό του Ιούλη του 1944.

Στις 30 Μάρτη 1943 κυκλοφόρησε το πρώτο τεύχος του θρυλικού περιοδικού «Νέα Γενιά» που αποτέλεσε το όργανο του Κεντρικού Συμβουλίου της ΕΠΟΝ. Η κυκλοφορία του περιοδικού έφτασε τον Φλεβάρη του 1946 στα 45.000 φύλλα. Ταυτόχρονα εκδίδονταν δεκάδες τοπικές εφημερίδες και περιοδικά των οργανώσεων της ΕΠΟΝ, όπως «Τα Νιάτα», όργανο του Συμβουλίου Πόλης Αθήνας, «Η Φλόγα» της σπουδάζουσας, «Η Εξόρμηση» της Ανατολικής Μακεδονίας-Θράκης κ.α.

Οι εκδόσεις της ΕΠΟΝ και ιδιαίτερα η «Νέα Γενιά» ήταν αρκετά καλαίσθητα και προσεγμένα έντυπα δεδομένων και των συνθηκών στις οποίες τυπώνονταν. Σε αυτό συνέβαλε καθοριστικά η οργάνωση της ΕΠΟΝ στην ΑΣΚΤ, αφού οι σπουδαστές καλλιτέχνες δούλεψαν με αυτοθυσία για τους σκοπούς του αγώνα. Σε αυτή την οργάνωση οφείλεται και η δημιουργία εκατοντάδων αφισών, τρικ και προκηρύξεων που πλαισίωσαν την νεολαιίστικη αντίσταση.

Στις σημαντικές εκδόσεις της ΕΠΟΝ πρέπει να συμπεριλάβουμε και τα σχολικά βιβλία που εξέδωσε. Πρόκειται για δύο αναγνωστικά Δημοτικού, το ένα με τίτλο «Τ' αετόπουλα» για τη Γ' και Δ' τάξη και το άλλο με τίτλο «Ελεύθερη Ελλάδα» για την Ε' και ΣΤ' τάξη. Τα βιβλία αυτά τυπώθηκαν σε 100.000 αντίτυπα και μοιράστηκαν -για πρώτη φορά στην ιστορία του ελληνικού κράτους- δωρεάν σε όλους τους μαθητές της Ελεύθερης Ελλάδας!

Συγκινητική, ξεχωριστή και επίκαιρη ήταν η δράση της ΕΠΟΝ ενάντια στους τεκέδες και τη ναρκωκουλτούρα. Μάλιστα για αυτό το λόγο εκδόθηκε ειδική μπροσούρα  με κεντρικό σύνθημα «Όχι χασίς, αλλά εκπολιτισμό στη νεολαία!». Μάλιστα όπου χρειάστηκε η ΕΠΟΝ έδρασε μαχητικά καταστρέφοντας τεκέδες και άλλους χώρους όπου σύχναζε υπόκοσμος σε μια προσπάθεια να δοθεί έμπρακτα το μήνυμα για τη συνολική προσέλκυση της νεολαίας στον αγώνα.

Με μέριμνα των τοπικών οργανώσεων της ΕΠΟΝ επισκευάστηκαν σχολεία, δημιουργήθηκαν νέα ακόμα και σε αχυρώνες ή παλιά στρατόπεδα. Αξιοσημείωτο είναι ότι με πρωτοβουλία της ΕΠΟΝ ιδρύθηκαν και λειτούργησαν γεωργικές σχολές στην Αγιά Λάρισας και στη Δυτική Φθιώτιδα, όπου δίδασκαν γεωπόνοι και άλλοι επιστήμονες. Στην ίδια κατεύθυνση η ΕΠΟΝ ίδρυσε τεχνικές σχολές (π.χ. κοπτοραπτικής), αλλά και σχολές για αναλφάβητους. Την περίοδο μετά την απελευθέρωση, η ΕΠΟΝ επέμεινε στο άνοιγμα των παλιών τεχνικών σχολών και συχνά φιλοξενούσε στις στήλες της «Νέας Γενιάς» ρεπορτάζ από την κατάσταση σε αυτές. Το Μάρτιο του 1945 σε στήλη του περιοδικού βρίσκουμε διαμαρτυρία για τη «Σιβιτανίδειο» που παρέμενε κλειστή εκείνη την περιόδο ενώ υπήρχει αναφορά και στην ανάγκη μείωσης των διδάκτρων στις τεχνικές σχολές Αρχιμήδη και Προμηθεά του Πειραιά αναφέροντας πως «το πιο φθηνό σύγγραμμα κοστίζει 300 δραχμές» και οι σπουδαστές δύσκολα μπορούν να ανταπεξέλθουν.

Εκεί όμως που πραγματικά διακρίθηκε η ΕΠΟΝ ήταν στους ερασιτεχνικούς θιάσους που ψυχαγώγησαν χιλιάδες παιδιά και νέους ανθρώπους ακόμα και σε δύσβατα χωριά. Κουκλοθέαρα, συναυλίες και χορωδίες ήταν στο πρόγραμμα και συνόδευαν την μαχητική δράση της οργάνωσης. Παίχτηκαν έργα γραμμένα από τον Βασίλη Ρώτα, τον Γεράσιμο Σταύρου, τον Γιώργο Κοτζιούλα, που επενδύθηκαν μουσικά από τον μουσικοσυνθέτη Αλέκο Ξένο.

Ο αθλητισμός υπήρξε ένα ακόμα πεδίο ΕΠΟΝίτικης δραστηριότητας με τη «Νέα Γενιά» να σημειώνει στις 20 Νοέμβρη 1944 ότι «Τα γυμναστήρια και τα γήπεδα δεν άδειασαν. Ήταν ορμητήρια αγώνα». Σπουδαίοι αθλητές πέρασαν από τις τάξεις της ΕΠΟΝ, όπως ο Σπύρος Κοντούλης της ΑΕΚ, ο Δημήτρης Αργυρός του Εθνικού και ο Μιχάλης Αναματερός του Ολυμπιακού. Στο ρεπορτάζ του αγώνα προς τιμήν του Α΄ Συνεδρίου της ΕΠΟΝ (Φλεβάρης 1946) μεταξύ των Οργανώσεων Αθήνας-Πειραιά διακρίνουμε το όνομα του ΕΛΑΣίτη ποδοσφαιριστή του Ολυμπιακού Ανδρέα Μουράτη.   

Υπό την καθοδήγηση της ΕΠΟΝ αναπτύχθηκαν και οι ομάδες των αετόπουλων, δηλαδή μικρές βοηθητικές ομάδες αποτελούμενες από παιδιά ηλικίας των τάξεων του δημοτικού εως και 15 χρονών. Η ονομασία «αετόπουλα» εμφανίστηκε αρχικά σε Ρούμελη και Θεσσαλία και ύστερα επεκτάθηκε στην υπόλοιπη Ελλάδα.

Αποστολή τους ήταν μεταξύ άλλων η συγκέντρωση διάφορων ειδών για τους αντάρτες, η συγκέντρωση πληροφοριών, η μεταφορά τραυματιών, η διενέργεια μικρής ή μεγαλύτερης κλίμακας σαμποτάζ. Ένα τέτοιο πραγματοποίησαν στην Καλαμάτα μια μέρα πριν την αποχώρηση των Γερμανών, όταν μαζί με ΕΠΟΝίτες εξουδετέρωσαν τις νάρκες που θα κατέστρεφαν το λιμάνι της πόλης.

Η ΕΑΜική Αντίσταση προσέλκυσε χιλιάδες γυναίκες στον αγώνα και ιδιαίτερα η ΕΠΟΝ συγκέντρωσε χιλιάδες κοπέλες στις τάξεις της δημιουργώντας ένα πρώτο μεγάλο κύμα χειραφέτησης. Πολύ περισσότερο διαπαιδαγώγησε μια καινούργια γενιά, αυτή των αλύγιστων γυναικών της ταξικής πάλης που ξεκινώντας από το χωνί και την προκήρυξη έφτασαν να πολεμούν με το τουφέκι στο χέρι, αλλά και να εξευτελίζουν τους βασανιστές τους στην εξορία. Μέλη της ΕΠΟΝ έγιναν οι ΟΚΝίτισσες, όπως και η μαρτυρική Ηλέκτρα Αποστόλου. Πολλές ήταν αυτές που στο άνθος της ηλικίας τους έδωσαν τη ζωή τους όπως η Παναγιώτα Σταθοπούλου που την έλιωσε το γερμανικό τανκ, η Κούλα Λίλη που έπεσε λίγο μετά τη Σταθοπούλου, η 17χρονη μαθήτρια ΕΠΟΝίτισσα Ηρώ Κωνσταντοπούλου, η Αλίκη Τσουκαλά και χιλιάδες άλλες.

Η Άννα Παυλάκου-Θωμάκου από τα Ταμπούρια ήταν 15 χρονών όταν εντάχθηκε στην ΕΠΟΝ. Πρωτοστατούσε στις μαθητικές κινητοποιήσεις εκείνης της περιόδου και τιμωρήθηκε με αποβολή από το σχολείο της. Στις 11 Μάη 1944 συνελήφθη από πράκτορες των Ες-Ες που την βασάνισαν φριχτά στα κρατητήρια της οδού Μέρλιν χωρίς να της αποσπάσουν λέξη. Έπειτα την μετέφεραν στου Σκαραμαγκά, όπου την πυροβόλησαν στον αυχένα και νομίζοντας ότι είναι νεκρή την πέταξαν σ’ ένα ξεροπήγαδο.

Η Άννα όμως συνήλθε 36 ώρες μετά. Οι άνθρωποι που την ανακάλυψαν την περιμάζεψαν αλλά μια γερμανική φάλαγγα που περνούσε από εκεί την συνέλαβε εκ νέου. Την μετέφεραν στο Κρατικό Νοσοκομείο Αμπελοκήπων και την ίδια νύχτα στο Χαϊδάρι. Τελικά στις 6 Ιούνη 1944 την οδήγησαν για 2^η και τελευταία φορά στο εκτελεστικό απόσπασμα, αγέρωχη και αλύγιστη.

Η Ειρήνη Γκίνη (Μίρκα Γκίνοβα) ήταν η πρώτη γυναίκα εκτελεσμένη με απόφαση στρατοδικείου. Νηπιαγωγός από φτωχή αγροτική οικογένεια οργανώθηκετο 1942  στην ΕΠΟΝ και το 1943 κατατάχτηκε στα αντάρτικα τμήματα του ΕΛΑΣ στο Καϊμακτσαλάν. Εφοδιασμένη με τα ιδανικά του ΕΑΜικού αγώνα πέρασε στον ΔΣΕ και συνέβαλε στα πρώτα βήματα του στα βουνά της Έδεσσας. Το καλοκαίρι του 1946 μαζί με 6 συντρόφους της έπεσαν στα χέρια χωροφυλάκων. Την βασάνισαν άγρια και τη διαπόμπευσαν. Στις 25.7.1946 πέρασε στρατοδικείο και καταδικάστηκε σε θάνατο. Κατά τη μεταφορά της στο εκτελεστικό απόσπασμα τραγουδούσε τη Διεθνή. Τα τελευταία λόγια της ήταν: «Πίσω μας έρχονται χιλιάδες, εκατομμύρια μαχητές της λευτεριάς. Εμείς αύριο θα είμαστε στρατός και θα σας συντρίψουμε! Ζήτω το ΚΚΕ!».

Η Αθηνά Μπενέκου από τη Λακωνία, γνωστή και ως η «Κόκκινη Δασκάλα», την περίοδο της Κατοχής έδρασε μέσα από τις γραμμές της ΕΠΟΝ και ήταν γραμματέας της Οργάνωσης «Εθνική Αλληλεγγύη» Λακωνίας. Σαν στέλεχος του ΚΚΕ πρωτοστάτησε στη δημιουργία του Δημοκρατικού Στρατού Πελοποννήσου. Το 1947 και ενώ βρισκόταν σε κομματική αποστολή στην Τρίπολη συνελήφθη και μεταφέρθηκε στην Αθήνα για να δικαστεί. Καταδικάστηκε σε θάνατο από το Έκτακτο Στρατοδικείο Τρίπολης και εκτελέστηκε στις 8 Δεκέμβρη 1947. Στην ιστορία έχουν μείνει τα τελευταία λόγια της: «Πιστεύω ότι ο χώρος αυτός που τώρα εσείς ποτίζετε με το αίμα μου θα γίνει αύριο τόπος προσκυνήματος που θα έρχονται τα παιδιά σας και θα τον ραίνουν με λουλούδια. Ζήτω το ΚΚΕ!».

Το Δεκέμβρη του 1944 τα μέλη της ΕΠΟΝ πρωτοστάτησαν στην ταξική σύγκρουση της Αθήνας. Στις μάχες ξεχώρισε ο Λόχος της Σπουδάζουσας με το όνομα «Μπάυρον». Ο λόχος έδωσε εμβληματικές μάχες στο Πολυτεχνείο, στην οδό Διδότου και αλλού ενάντια στους Βρετανούς και τους συνεργάτες τους.

Ένα χρόνο αργότερα στις 10 Νοέμβρη 1945 η ΕΠΟΝ συμμετείχε στο Λονδίνο στο Παγκόσμιο Συνέδριο Νεολαίας και έτσι έγινε από τις ιδρυτικές οργανώσεις της Παγκόσμιας Ομοσπονδίας Δημοκρατικών Νεολαιών (ΠΟΔΝ) της οποίας μέλος είναι σήμερα η ΚΝΕ. Λίγους μήνες αργότερα -Γενάρης 1946- στο θέατρο «Απόλλων», πραγματοποιήθηκε το Α΄ Συνέδριο της ΕΠΟΝ σε συνθήκες τρομοκρατίας του αστικού κράτους και των μηχανισμών του. Πολλοί ήταν οι αντιπρόσωποι που έφτασαν στο συνέδριο περνώντας από ένοπλες ενέδρες και μπλόκα της χωροφυλακής.

Η νέα φάση της ταξικής πάλης που οδήγησε το λαό και το κομμουνιστικό κίνημα ξανά στα όπλα ενέτεινε τις επιθέσεις του αστικού κράτους στο ΚΚΕ. Οι μαζικές οργανώσεις στις οποίες πρωτοστατούσαν οι κομμουνιστές βρέθηκαν επίσης στο στόχαστρο. Ήταν 20 Φλεβάρη 1947 όταν το Πρωτοδικείο Αθηνών με τον Α.Ν. 509/1947 έθεσε την ΕΠΟΝ εκτός νόμου και αποφάσισε τη διάλυσή της. Μεγάλο τμήμα των μελών και στελεχών της συμμετείχαν στον ΔΣΕ, δοκιμάστηκαν κατά χιλιάδες στις φυλακές, τις εξορίες και τα εκτελεστικά αποσπάσματα του αστικού κράτους. Αυτοί που πριν με το όπλο και το τραγούδι ελευθέρωναν τη χώρα και της έδιναν νέα πνοή χτίζοντας σχολεία και στήνοντας θέατρα έγιναν θύματα του αστικού κράτους που μισεί τον αγωνιζόμενο λαό και δεν του συγχώρεσε ότι σήκωσε ανάστημα και αμφισβήτησε την ύπαρξη του.

Οι θυσίες τους, 80 χρόνια μετά, ποτίζουν τις ρίζες της ΚΝΕ που μελετώντας αυτή την πλούσια ιστορία μπορεί να στέκεται δυνατή δίπλα στο ΚΚΕ και να διαξάγει τον αγώνα για όλα αυτά που περιγράφει ο στίχος του τίτλου μας, «για να γένει χιλιόμορφη η ζωή»!