85 χρόνια από την εκτέλεση του ποιητή Φεντερίκο Γκαρθία Λόρκα:«Εγώ πάντα θα είμαι στο πλευρό αυτών που δεν έχουν τίποτα και στους οποίους δεν επιτρέπεται καν να απολαύσουν ειρηνικά το τίποτα που έχουν»...
Πέμ, Αυγ 19, 2021
Σαν σήμερα, 19 Αυγούστου 1936, εκτελείται από τους φασίστες του Φράνκο ο Ισπανός ποιητής Φεντερίκο Γκαρθία Λόρκα. Ο Λόρκα είχε ταχθεί ανοιχτά κατά του φασισμού και των πραξικοπηματικών σχεδίων της Φάλαγγας. Στις 17 Αυγούστου 1936 συνελήφθη από τους φαλαγγίτες στη Γρανάδα και το πρωί της 19ης Αυγούστου τουφεκίστηκε στο Βιθνάρ. Ετσι έκλεισε ο σύντομος κύκλος της ζωής ενός εκ των μεγαλύτερων ποιητών του αιώνα μας...
Η ζωή και το έργο του ποιητή
Ο Λόρκα γεννήθηκε στις 5 Ιούνη του 1898 στο Φουέντε Βακέρος, λίγα χιλιόμετρα έξω από τη Γρανάδα και ήταν παιδί μιας προνομιούχας και μορφωμένης οικογένειας. Γρήγορα, όμως, συνειδητοποίησε ότι υπάρχει και μια άλλη ζωή, αυτή των πολλών μέσα στη φτώχεια και τη δυστυχία. Το 1915, παρά την επιθυμία του να ασχοληθεί αποκλειστικά με τη μουσική, γράφτηκε στη Φιλοσοφική και στη Νομική Σχολή του πανεπιστημίου της Γρανάδα. Το 1919 εγκαθίσταται στη Μαδρίτη για να συνεχίσει τις σπουδές του. Εκεί, συνδέθηκε με μια ομάδα νέων διανοουμένων, που θα χαρακτηριζόταν αργότερα ως η γενιά του '27 και θα έπαιζε σημαντικό ρόλο στην πνευματική ζωή της Ισπανίας.
Το 1929, ένα χρόνο μετά το κραχ θα ταξιδέψει στις ΗΠΑ. Αυτό το ταξίδι θα σταθεί η αφορμή για να προσεγγίσει ο ποιητής, από μαρξιστική σκοπιά πια, την εκμετάλλευση ανθρώπου από άνθρωπο, που “άνθιζε” στη μητρόπολη του καπιταλισμού. Η επιρροή που του άσκησε αυτό το ταξίδι θα φανεί και στη συλλογή ποιημάτων του με τίλο “Ένας ποιητής στη Νέα Υόρκη”, που εκδόθηκε μετά το θάνατό του. Εκεί, θα έρθει σε επαφή και με τον κόσμο του θεάτρου.
«Η Νέα Υόρκη είναι τρομερή. Τερατώδης. Καλύτερα μ' αρέσει να σεργιανίζω και να χάνομαι στους δρόμους της, αλλά ομολογώ πως η Νέα Υόρκη είναι το μεγάλο ψέμα του κόσμου. Η Νέα Υόρκη είναι η Σενεγάλη με μηχανές».
Το διαβατήριο του Λόρκα, όταν ταξίδεψε στις ΗΠΑ το 1929.
ΤΟ ΞΗΜΕΡΩΜΑ
Το ξημέρωμα της Νέας Υόρκης έχει
τέσσερις κολόνες από λάσπη
κι έναν τυφώνα από μαύρα περιστέρια
που αναταράζουνε τα σάπια τα νερά.
Το ξημέρωμα της Νέας Υόρκης στενάζει
στ' απέραντα κλιμακοστάσια
ψάχνοντας μέσα απ' τις γωνίες
νάρδους από σχεδιασμένη αγωνία.
Το ξημέρωμα φτάνει και κανείς δεν το παίρνει στο στόμα του
γιατί εκεί δεν έχει αύριο και δυνατότητα ελπίδας:
Κι είναι φορές που τα νομίσματα σε σμήνη αγριεμένα
τρομάζουν και σπαράζουνε παιδιά εγκαταλειμμένα.
Οι πρώτοι που βγαίνουνε νιώθουνε με τα κόκαλά τους
πως δε θα βρουν παράδεισο ούτε έρωτες ξεφυλλισμένους:
ξέρουν πως πάνε σ' ένα βόρβορο από αριθμούς και νόμους, σε άτεχνα παιχνίδια, σ' άκαρπους ιδρώτες.
Το φως είναι θαμμένο από αλυσίδες και θορύβους
σε μιαν άσεμνη πρόκληση μιάς γνώμης δίχως ρίζες.
Στις συνοικίες είναι άνθρωποι που τουρτουρίζουν άυπνοι
σαν να γλιτώσαν μόλις από ένα ναυάγιο αίματος.
Το 1931 ξαναγυρίζει στην Ισπανία. Αυτό το διάστημα και μέχρι το θάνατό του γράφει τα πιο γνωστά θεατρικά του έργα, όπως ο “Ματωμένος Γάμος” και η “Γέρμα”. Ο υπουργός Παιδείας του ανέθεσε να δημιουργήσει μαζί με τον Εδουάρδο Ουγάρτε έναν περιοδεύοντα φοιτητικό θίασο, την “Μπαράκα” (“Η Παράγκα” στα ελληνικά), που περιόδευσε σε όλη την Ισπανία και έδωσε παραστάσεις σε μικρές πόλεις και σε πανεπιστήμια. Οι ηθοποιοί ήταν ερασιτέχνες και έπαιζαν δωρεάν, ενώ τα σκηνικά, όπως και τα κοστούμια, τα έφτιαχναν φοιτητές της Αρχιτεκτονικής απ' όλη την Ισπανία. Ως το 1936 που διαλύθηκε, το θέατρο ανέβασε 13 έργα και έδωσε παραστάσεις σε 72 χωριά και πόλεις. Την ίδια χρονιά ο Λόρκα συνέταξε μια διακήρυξη συγγραφέων κατά του φασισμού και ξεκίνησε να γράφει μια σειρά θεατρικών σκηνών με μορφή επιθεώρησης, ωστόσο τον Ιούλιο της ίδιας χρονιάς, ξέσπασε ο ισπανικός εμφύλιος πόλεμος.
«Ατσίγγανε κι αφέντη μου με τι να σε στολίσω»
Ο Λόρκα είχε προειδοποιηθεί από τους φίλους του τον Ιούλιο του 1936, όταν ήταν ήδη γνωστό ότι ο Φράνκο ετοίμαζε τα στρατεύματά του στο ισπανικό Μαρόκο και θα ξεσπούσε ο εμφύλιος πόλεμος, να μην πάει στην Ανδαλουσία. Δύο ημέρες μετά την άφιξή του στη Γρανάδα ξέσπασε ο πόλεμος. Η περιοχή ήταν η πρώτη που κατελήφθη από τους φασίστες. Ο γαμπρός του Λόρκα και δήμαρχος της Γρανάδας συνελήφθη στις 16 Αυγούστου και την επομένη εκτελέστηκε. Την ίδια ημέρα συνελήφθη και ο Λόρκα. Κοντά στη Γρανάδα, στο χωριό Βιθνάρ, κοντά στην “Πηγή των Δακρύων” βρήκε τραγικό θάνατο, το πρωινό της 19ης Αυγούστου 1936, δολοφονημένος από τους φαλαγγίτες του δικτάτορα Φράνκο. Ο τόπος ταφής του είναι άγνωστος μέχρι σήμερα.
Το φασιστικό καθεστώς δε δίστασε να εκτελέσει έναν παγκόσμιας ακτινοβολίας ποιητή, που προερχόταν από μια πολύ γνωστή οικογένεια της περιοχής. Αλλά δεν είναι περίεργο, αν σκεφτεί κανείς ότι, παρόλο που ο ποιητής ποτέ δεν εντάχθηκε στο εργατικό επαναστατικό κίνημα, οι κοινωνικές και πολιτικές του θέσεις ήταν τόσο εμφανείς αλλά και επικίνδυνες για τον Φράνκο και τους υποστηρικτές του. Ο Λόρκα καταδίκαζε την καπιταλιστική κοινωνία και όλα όσα είχε ως συνέπειες - την αδιαφορία για τη δυστυχία, την αποξένωση, τη φτώχεια και το ρατσισμό. Εκείνη τη χρονιά, στην ίδια περιοχή γύρω από την Αλάμπρα, η φάλαγγα εκτέλεσε 30.000 άτομα, μετά τη διακήρυξη του Φράνκο ότι θα “προστάτευε” την Ισπανία από «τη διεθνή κομμουνιστική, εβραϊκή και μασονική συνωμοσία».
Στις 4 Ιούλη του 1937, σαράντα ποιητές απ' όλα τα μέρη του κόσμου συγκεντρώνονται στην πόλη της Βαλένθια, για το Δεύτερο Διεθνές Συνέδριο των Συγγραφέων, για την υπεράσπιση της κουλτούρας ενάντια στον φασισμό. Στο Παρίσι, όπου συνεχίζεται και κλείνει το συνέδριο, οι ποιητές δίνουνε τον παρακάτω όρκο, τον οποίο συντάσσει ο Στρατής Τσίρκας μαζί με τον Langston Hughes. Τον “Ορκο” στον δολοφονημένο Ισπανό ποιητή και συγγραφέα Federico Garcia Lorca, κείμενο το οποίο προωθεί ο Louis Aragon και υπογράφεται από τους σαράντα συγγραφείς. Ανάμεσα στους λογοτέχνες που υπέγραψαν τον όρκο είναι οι Μπέρτολτ Μπρεχτ, Πάμπλο Νερούντα, Ιλία Ερενμπουργκ, Αλεξέι Τολστόι κ.ά.
«Στ' όνομά σου, Φεντερίκο Γκαρθία Λόρκα, που πέθανες στην Ισπανία για τη λευτεριά του ζωντανού λόγου, εμείς, οι ποιητές από πολλές χώρες του κόσμου, που μιλάμε και γράφουμε σε διάφορες γλώσσες, ορκιζόμαστε εδώ πέρα, όλοι μαζί, πως τ' όνομά σου δε θα ξεχαστεί ποτέ πάνω στη γη, και στ' όνομά σου, όσο που θα υπάρχει τυραννία και καταπίεση να τις καταπολεμήσουμε, όχι μονάχα με το λόγο μα και με τη ζωή μας».
Οι στίχοι και το έργο του Λόρκα έχουν αφήσει το στίγμα τους και στην Ελλάδα αφού όλοι οι μεγάλοι συνθέτες μελοποίησαν έργα του (εξώφυλλο του δίσκου "Romancero Gitano", σε μελοποίηση του Λόρκα από τον Μ. Θεοδωράκη).
Ο μεγάλος Ισπανός αγαπήθηκε ιδιαίτερα στη χώρα μας, όχι μόνο μέσα από τα μεταφρασμένα ποιήματα και θεατρικά του, αλλά και μέσα από τα μελοποιημένα ποιήματά του, από τους σημαντικότερους συνθέτες στη χώρα μας, ανάμεσα στους οποίους ο Μίκης Θεοδωράκης, ο Μάνος Χατζιδάκης, ο Μάνος Λοίζος, ο Σταύρος Ξαρχάκος, ο Χρήστος Λεοντής και άλλοι. Είναι ίσως ο πλέον μελοποιημένος ξένος ποιητής από Ελληνες συνθέτες, οι οποίοι εμπνεύστηκαν από την ποίησή του και τον μελοποίησαν με τέτοιο τρόπο που τον έκανε “δικό μας”.
Από τα πιο γνωστά έργα του Λόρκα πέρα από το “Ποιητής στη Νέα Υόρκη”, είναι το “Μοιρολόι για τον Ιγνάθιο Σάντσεθ Μεχίας”, τα “Romancero gitano”, “Ντουέντε” και από τα θεατρικά του, “Τα Μάγια της Πεταλούδας”, “Οι Φασουλήδες του Κατσιπόρα”, καθώς και τα θρυλικά “Ματωμένος Γάμος”, “Γέρμα”, “Το Σπίτι της Μπερνάρντα Αλμπα”. Ο ποιητής, μέσα από την ποίησή του, “τραγούδησε” την αγάπη αλλά και το θάνατο, μίσησε το δεσποτισμό και την εκμετάλλευση ανθρώπου από άνθρωπο και όρθωσε το ανάστημά του σε κάθε μορφή αδικίας. Το έργο του απαγορεύτηκε στην Ισπανία μέχρι το 1953, όταν επανεμφανίστηκε λογοκριμένο. Μόνο μετά το θάνατο του Φράνκο το 1975, έγινε δυνατό να συζητηθεί δημόσια το έργο και ο θάνατός του.