Για την οικονομική κρίση φταίει η πανδημία... Φταίει;
Παρ, Απρ 2, 2021
Ένα χρόνο τώρα αντιμετωπίζουμε στην καθημερινότητα μας τις συνέπειες της διαχείρισης της πανδημίας του κορονοϊού. Υπάρχει πολύ μεγάλη συζήτηση για το πως «η πανδημία χτύπησε την οικονομία και έχουμε κρίση ξανά», ακούμε συχνά πως «ενώ πήγαιναν όλα καλά ήρθε ο κορονοϊός και καταστραφήκαμε».
1 Είναι όμως έτσι;
Τη στιγμή που διαφήμιζαν τον τουρισμό ως έναν από τους πιο κερδοφόρους κλάδους (πριν τον κορονοϊό), η «Thomas Cook», το αρχαιότερο και ένα απ’ τα μεγαλύτερα ταξιδιωτικά πρακτορεία σ’ ολόκληρο τον κόσμο χρεοκόπησε αφήνοντας άνεργους χιλιάδες εργαζόμενους;
Η κρίση έρχεται από πολύ μακριά....
Η πρώτη οικονομική κρίση καταγράφεται το 1825, περίοδος που ο καπιταλισμός είχε αναπτυχθεί σημαντικά, αρχικά στην Αγγλία και μετά σε όλο τον κόσμο και τους τελευταίους 2 αιώνες κάθε 8, 10, 12 χρόνια ξαναεμφανίζεται το ίδιο φαινόμενο σε διάφορες χώρες αλλά και ταυτόχρονα σε όλες ανεξάρτητα από τα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά των οικονομιών τους.
Για όλες αυτές τις κρίσεις δίνεται πάντα, στα βιβλία, στα κανάλια, σε αναλύσεις, ένας αντίστοιχος χαρακτηρισμός που - υποτίθεται – πως φανερώνει την αιτία της κάθε κρίσης!
Φυσικά με αυτό τον τρόπο μένει αναπάντητο το ερώτημα: «Που οφείλεται η περιοδική εμφάνιση των οικονομικών κρίσεων τους τελευταίους δύο αιώνες;». Κάποιο ιδιαίτερο, «έκτακτο» γεγονός δε γίνεται να εμφανίζεται τυχαία συνεχώς και να έχει τις ίδιες επιπτώσεις στην οικονομία. Δεν είναι λογικό!
Αυτό που δεν μας λέει κανείς είναι πως υπάρχει κάτι βαθύτερο που βρίσκεται πίσω από όλες αυτές τις ιδιαίτερες πλευρές της κάθε καπιταλιστικής κρίσης (οι οποίες φυσικά υπάρχουν και παίζουν σημαντικό ρόλο στον τρόπο εκδήλωσης, στη διάρκεια, στο βάθος, στο βαθμό συγχρονισμού και όλα τα άλλα χαρακτηριστικά της κάθε κρίσης). Άλλωστε, το ίδιο συνέβη και με την εμφάνιση της πανδημίας που επιτάχυνε την εκδήλωση της κρίσης.
2 Η κρίση είναι του καπιταλισμού...! Είναι;
«Οι αστοί προσεγγίζουν κάθε νέα κρίση ως μεμονωμένο φαινόμενο που εμφανίζεται για πρώτη φορά στον ορίζοντα της κοινωνίας και κατά συνέπεια αποδίδουν την εμφάνιση της σε γεγονότα, κινήματα και παράγοντες που είναι χαρακτηριστικοί ή φαίνονται να είναι χαρακτηριστικοί για την περίοδο που μόλις ολοκληρώθηκε μεταξύ του προτελευταίου και του τελευταίου κλονισμού. (..) Τα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά κάθε νέας εμπορικής κρίσης δεν επιτρέπεται να επισκιάζουν τις πλευρές που είναι κοινές για όλες τις κρίσεις.»
Κ. Μαρξ
Για να εντοπίσουμε όμως τις κοινές πλευρές όλων των κρίσεων από το 1825 έως και σήμερα πρέπει να κάνουμε ένα βήμα πίσω και να μελετήσουμε τι συμβαίνει την περίοδο που προηγείται του ξεσπάσματος της κρίσης, που φαινομενικά όλα λειτουργούν κανονικά για τον καπιταλισμό....
Τι σημαίνει να λειτουργούν όλα κανονικά για τον καπιταλισμό;
Σημαίνει να αυξάνεται η παραγωγή, δηλαδή να παράγεται όλο και περισσότερος πλούτος από την εργατική τάξη, αλλά οι καπιταλιστές να είναι οι μόνοι που κερδίζουν από αυτό!
Ας σκεφτούμε:
Τα πάντα στον κόσμο που ζούμε, στον καπιταλισμό, είναι εμπορεύματα.
Δηλαδή τα πάντα φτιάχνονται για να πουληθούν και να αγοραστούν με χρήματα. Από τα μακαρόνια, το smartphone έως την Υγεία και την Παιδεία!
Πώς παράγονται τα εμπορεύματα;
Ο άνθρωπος παράγει τα πάντα. Όμως, όχι ο καθένας μόνος του. Οι άνθρωποι παράγουν τα πάντα, ως κρίκοι μιας αλυσίδας.
Πώς παράγονται τα εμπορεύματα;
Το πιο σημαντικό, βέβαια, εμπόρευμα στον καπιταλισμό είναι η εργατική δύναμη, δηλαδή η ικανότητα για εργασία!
Ο εργαζόμενος άνθρωπος για να παράξει, πρέπει να εργαστεί. Αλλά μπορεί να εργαστεί μόνο για τον καπιταλιστή, όχι για τον εαυτό του. Γιατί; Οι κεραίες και τα δίκτυα, τα καράβια και τα ναυπηγεία, τα χαλυβουργεία και οι δρόμοι, οι μηχανές και οι εγκαταστάσεις, όλα τα μέσα με τα οποία παράγουν οι εργαζόμενοι δεν ανήκουν σ’ αυτούς, αλλά στους καπιταλιστές, σε μια μικρή μειοψηφία!
Όσο περισσότερο, λοιπόν, οι καπιταλιστές εκμεταλλεύονται τους εργαζομένους τους (πχ με μείωση του μισθού, πιο πολλές ώρες δουλειάς, όχι διάλειμμα κ.λπ), τόσο περισσότερο θα κερδίζουν!
Για ποιό σκοπό παράγονται τα εμπορεύματα;
Οι καπιταλιστές, με το δικαίωμα που τους δίνει το ότι έχουν στα δικά τους χέρια ό,τι χρειάζεται για να παραχθεί κάτι, «αγοράζουν» την ικανότητα του ανθρώπου για εργασία και βάζουν σε κίνηση την παραγωγή. Πουλάνε για να κερδίζουν. Και μάλιστα όχι απλά να κερδίζουν, αλλά να κερδίζουν περισσότερα απ’ όσα κέρδιζαν πριν και συνεχώς όλο και πιο πολύ.
Θέλουν να παραχθούν όλο και πιο γρήγορα, όλο και πιο φθηνά, όλο και πιο πολλά εμπορεύματα γιατί αν δεν το κάνουν αυτοί, θα το κάνει ο ανταγωνιστής τους! Αυτή η σκέψη καθορίζει το πως, που, πότε και σε τι ποσότητα θα παραχθεί το οτιδήποτε, και όχι οι ανάγκες των ανθρώπων. Όπως καταλαβαίνουμε προκύπτει με αυτό τον τρόπο τεράστια αναρχία στην παραγωγή εμπορευμάτων.
Τι άλλο περίεργο συμβαίνει όταν η οικονομία αναπτύσσεται;
Σε αυτή τη φάση, λοιπόν, που παράγεται τέτοια τεράστια ποσότητα εμπορευμάτων κάθε είδους, οι καπιταλιστές το πάνε ένα βήμα παραπέρα και επενδύουν, γιατί παραμένει ο μεταξύ τους ανταγωνισμός.
Σε τι; Σε νέους, ανώτερους τεχνολογικά τρόπους παραγωγής των εμπορευμάτων με σκοπό να βγάζουν περισσότερα και πιο γρήγορα. Όμως, στον καπιταλισμό οι ανώτερες τεχνολογίες που εφαρμόζονται στην παραγωγική διαδικασία συνεπάγονται μία σχετική μείωση του αριθμού των εργαζομένων. Όπως, ήδη γνωρίζουμε εμείς, τα κέρδη των καπιταλιστών δεν προέρχονται από τα μηχανήματα αλλά από την ολοένα και μεγαλύτερη εκμετάλλευση των εργαζομένων. Δηλαδή, μπορεί πρόσκαιρα να κερδίζουν αλλά όταν αργά ή γρήγορα αυτές τις ανώτερες τεχνολογίες τις μάθουν ή και τις εξελίξουν οι ανταγωνιστές τους, τελικά το κέρδος τους πέφτει. Όταν όμως αυτή η μείωση του κέρδους ξεπεράσει ένα όριο, τότε ο καπιταλιστής προτιμά να μην ρίχνει τα χρήματα του στην παραγωγή και «να τα κρατάει στην άκρη», αφού και να τα ρίξει θα έχει μικρό ή και μηδαμινό κέρδος, ίσως και ζημιά.
Ποιος τα αγοράζει όλα αυτά τα εμπορεύματα;
Φυσικά οι άνθρωποι! Το θέμα, βέβαια είναι πως ενώ παράγονται ολοένα και περισσότερα εμπορεύματα, όλο και λιγότεροι μπορούν να τα καταναλώσουν. Ας σκεφτούμε ότι όλοι αυτοί που δουλεύουν στα μεγάλα εργοστάσια τροφίμων ίσα ίσα μπορούν και καλύπτουν τα έξοδα για τα ψώνια τους στο σούπερ μάρκετ, οι εργαζόμενοι στα τηλεφωνικά κέντρα πληρώνουν τεράστια ποσά για τους λογαριασμούς του τηλεφώνου τους, οι εργαζόμενοι στη βιομηχανία φαρμάκου πολλές φορές αδυνατούν να αγοράσουν φάρμακα για τις οικογένειές τους, οι οικοδόμοι ενώ χτίζουν πόλεις ολόκληρες με το ζόρι πληρώνουν το ενοίκιο του σπιτιού τους.
Όλες αυτές οι περίεργες αντιφάσεις είναι συνέπεια της βασικής αντίφασης του καπιταλισμού: Πολλοί παράγουν - λίγοι κερδίζουν από την δουλειά των πολλών! Τη στιγμή που οξύνονται τόσο πολύ αυτές οι αντιφάσεις που «δεν πάει άλλο» ξεσπούν οι κρίσεις.
Μια κοινωνία που έχει για κινητήρια δύναμη το κέρδος, έχει και μια μόνιμη αχίλλειο πτέρνα!
Στη σημερινή κοινωνία λοιπόν, τα εργοστάσια, τα φορτηγά και τα καράβια μπαίνουν σε κίνηση επειδή υπάρχει κέρδος για τους καπιταλιστές. Τα εμπορεύματα παράγονται για να πουληθούν. Αν δεν κερδίζει ο καπιταλιστής περισσότερα από πριν σημαίνει ότι δεν υπάρχει νόημα να μπει η παραγωγή σε κίνηση. Τότε τα εργοστάσια είναι άχρηστα κουφάρια. Τα πλοία βουλιάζουν παρατημένα στη θάλασσα. Τα φορτηγά και οι κεραίες δεν έχουν λόγο ύπαρξης. Τα πορτοκάλια σαπίζουν και πετιούνται.
Τότε όσο πλούτο κι αν έχει δημιουργήσει η κοινωνία, όσα κεφάλαια και αν έχει ο καπιταλιστής στα χέρια του, όσα κι αν έχει μαζέψει από τη δουλειά των εργαζόμενων, δεν ξέρει τι να τα κάνει. Του είναι άχρηστα χαρτιά.
Μια τεράστια υπερσυσσώρευση κερδών και κεφαλαίων που μένουν στο ράφι, που ο καπιταλιστής δεν έχει πού να τα ρίξει για να του φέρουν περισσότερα κέρδη. Οι καπιταλιστές φτάνουν τότε σε ένα αδιέξοδο. Αφού οι καπιταλιστές έχουν στα χέρια τους την παραγωγή, μαζί φτάνει σε ένα αδιέξοδο και η ίδια η παραγωγή.
Τότε ξεσπάνε οι κρίσεις!
Και για αυτό οι κρίσεις είναι καπιταλιστικές!
Ξέρετε ποια είναι η αφορμή της οικονομικής κρίσης;
Θα γελάσετε. Η αφθονία. Μάλιστα.
Βουνά μαζεύτηκαν τα αγαθά κι οι άνθρωποι πεθαίνουν απ’ την πείνα.
Στην Βραζιλία ρίχνουν τον καφέ στα ποτάμια.
Στον Καναδά και στην Αμερική καίνε ολόκληρα βουνά από σιτάρι.
Μ. Λουντέμης