«Μ΄ ένα γαρύφαλλο ξεκλείδωσε όλη την αθανασία. Μ’ ένα χαμόγελο έλαμψε τον κόσμο για να μη νυχτώνει»

Στις 7 Ιούνη του 1950 επέστρεψε αεροπορικώς στην Αθήνα, με το όνομα Ερρίκος Πανόζ στο αργεντίνικό του διαβατήριο. Την περίοδο εκείνη ο αμερικανικός ιμπεριαλισμός και η ελληνική αστική τάξη προσπαθούσαν με όλα τα μέσα να μετατρέψουν τη νίκη τους στα πεδία των μαχών σε συντριβή και εξόντωση του λαϊκού κινήματος, πρώτα απ’ όλα του ΚΚΕ. Το Κόμμα από την πρώτη στιγμή προσανατολίστηκε στη συγκρότηση παράνομων κομματικών οργανώσεων. Στην ενίσχυση της δουλειάς των παράνομων κομματικών οργανώσεων αποσκοπούσε και η έλευση του Μπελογιάννη στην Ελλάδα.

Έξι περίπου μήνες μετά την άφιξή του στην Ελλάδα συνελήφθη. Στις 20 Δεκέμβρη του 1950 έπεσε στα χέρια της Ασφάλειας, όταν οι αστυνομικοί, που του είχαν στήσει καρτέρι, τον συνέλαβαν μόλις μπήκε στο σπίτι της Οδού Πλαπούτα 30, κοντά στη Λεωφόρο Αλεξάνδρας. Το σπίτι λειτουργούσε ως γιάφκα του παράνομου κομματικού μηχανισμού.

Από τη σύλληψή του και για δέκα μήνες, ο Νίκος Μπελογιάννης κρατήθηκε στην απομόνωση. Καθ’ όλη τη διάρκεια της κράτησής του στάθηκε ανυποχώρητος, απέρριψε όλες τις δελεαστικές προτάσεις που του έγιναν για να σώσει τη ζωή του και να εξασφαλίσει μία λαμπρή καριέρα. «Αντί να διαλέξω τη ζωή της καριέρας -και μπορούσα εύκολα να δημιουργήσω τέτοια- προτίμησα μια ζωή γεμάτη διωγμούς, στερήσεις, πόνους και δάκρυα», έγραφε στο τελευταίο του γράμμα.

Στις 19 Οκτώβρη 1951 ξεκίνησε η δίκη του Ν. Μπελογιάννη και άλλων 93 μελών και στελεχών του ΚΚΕ. Η δίκη πραγματοποιήθηκε στο Έκτακτο Στρατοδικείο Αθηνών με βασική κατηγορία την παράβαση του Αναγκαστικού Νόμου 509/1947, με τον οποίο είχε κηρυχθεί παράνομο το ΚΚΕ. Ο Νίκος Μπελογιάννης, στην απολογία του υπερασπίστηκε με σθένος την πολιτική και τη δράση του ΚΚΕ. Είπε ανάμεσα σε άλλα: «Είμαι μέλος της ΚΕ του ΚΚΕ και ακριβώς για την ιδιότητά μου αυτήν δικάζομαι. (…)Στο πρόσωπό μου δικάζεται η πολιτική του ΚΚΕ. Αυτά που θα πω δεν έχουν σκοπό να αναιρέσουν την ενοχή μου, αλλά να υποστηρίξουν την πολιτική γραμμή του Κόμματος και να υπερασπίσουν τη ζωή μου και αυτά που πιστεύω. (…) Το ΚΚΕ έχει ρίζες στο λαό, ποτισμένες με αίμα. Και δεν εξοντώνεται, ούτε με στρατοδικεία, ούτε με εκτελεστικά αποσπάσματα (…). Γι’ αυτή μας την πολιτική με δικάζετε. Και γι’ αυτό τα δικαστήρια σας είναι δικαστή- ρια σκοπιμότητας. Και γι’ αυτό δεν ζητώ την επιείκειά σας. Θα δεχτώ με περηφάνια και στωικότητα την καταδίκη μου και θαρραλέα θα αντιμετωπίσω ακόμα και το εκτελεστικό σας απόσπασμα».

Στις 16 Νοέμβρη 1951 εκδόθηκε η απόφαση του Στρατοδικείου. Δώδεκα κατηγορούμενοι καταδικάστηκαν σε θάνατο, τρεις σε ισόβια και δώδεκα σε φυλάκιση. Οι υπόλοιποι καταδικάστηκαν σε μικρότερες ποινές ή αθωώθηκαν. Η κατακραυγή που συνόδευσε την απόφαση του Στρατοδικείου ανάγκασε την κυβέρνηση Πλαστήρα να υποσχεθεί ότι δεν θα εκτελεστούν.

Μια μέρα πριν εκδοθεί η απόφαση του Στρατοδικείου για τον Ν. Μπελογιάννη και τους άλλους 93 κατηγορούμενους, δημοσιεύτηκε στον Τύπο η ανακάλυψη από την Ασφάλεια ασυρμάτων του παράνομου κομματικού μηχανισμού που λειτουργούσαν στη Γλυφάδα και την Καλλιθέα. Τα «στοιχεία» που συγκεντρώθηκαν χρησιμοποιήθηκαν για να μεθοδευτεί νέα δίκη, αυτή τη φορά με βασική κατηγορία την παράβαση του νόμου «περί κατασκοπείας» που «εξασφάλιζε» την εκτέλεση των καταδικαζόμενων σε θάνατο.

Η δεύτερη δίκη ξεκίνησε στις 15 Φλεβάρη του 1952 και μαζί με τον Μπελογιάννη κατηγορούμενοι ήταν ακόμα 28 κομμουνιστές και κομμουνίστριες. Για άλλη μία φορά ο Ν. Μπελογιάννης στάθηκε ακλόνητος, κατέρριψε όλες τις κατηγορίες και υπερασπίστηκε με θάρρος και ηρωισμό το Κόμμα του: «(...) Κατατέθηκε εδώ πέρα ότι κάθε κομμουνιστής είναι κατάσκοπος, ότι οι κομμουνιστές δεν είναι Έλληνες, ότι το ΚΚΕ δεν είναι ελληνικό. Νομίζω ότι ο πατριωτισμός ενός κόμματος δεν κρίνεται απ’ τα λόγια, (...) ο πατριωτισμός ενός κόμματος ή και ατόμων ακόμα κρίνεται όταν κινδυνεύει η ανεξαρτησία, η ελευθερία και η ακεραιότητα της Πατρίδας μας. (...) Και αν θελήσει κανείς με τέτοια κριτήρια να κρίνει το ΚΚΕ, θα δει ότι δεν είναι κόμμα προδοτικό, αλλά αντίθετα είναι καθαρά ελληνικό και πατριωτικό (...). Εμείς πιστεύουμε στην πιο σωστή θεωρία που διανοήθηκαν τα πιο προοδευτικά μυαλά της ανθρωπότητας. Και η προσπάθειά μας, ο αγώνας μας, είναι να γίνει αυτή η θεωρία πραγματικότητα για την Ελλάδα και τον κόσμο ολόκληρο (...). Αγαπάμε την Ελλάδα και το λαό της περισσότερο από τους κατηγόρους μας. (...) Ακριβώς αγωνιζόμαστε για να ξημερώσουν στη χώρα μας καλύτερες μέρες, χωρίς πείνα και πόλεμο (...) και, όταν χρειαστεί, θυσιάζουμε και τη ζωή μας. Πιστεύω ότι δικάζοντάς μας σήμερα, δικάζετε τον αγώνα για την ειρήνη, δικάζετε την Ελλάδα».

Την 1η του Μάρτη εκδόθηκε η απόφαση του Στρατοδικείου που καταδίκαζε τους Νίκο Μπελογιάννη και Ηλία Αργυριάδη δύο φορές σε θάνατο. Οι Δημήτρης Μπάτσης, Έλλη Ιωαννίδου, Τάκης Λαζαρίδης, Νίκος Καλούμενος, Χαράλαμπος Τουλιάτος και Μιλτιάδης Μπισμπιάνος καταδικάστηκαν σε θάνατο. Τέσσερις καταδικάστηκαν σε ισόβια, δύο σε 20 χρόνια κάθειρξη, τέσσερις σε 15 χρόνια κάθειρξη, δύο σε φυλάκιση 10 χρόνων, δύο σε φυλάκιση 1 χρόνου και 7 απαλλάχτηκαν.

Η απόφαση της εκτέλεσης των κομμουνιστών συνάντησε κύμα αντιδράσεων εργαζομένων, καλλιτεχνών, όχι μόνο στη χώρα μας αλλά και διεθνώς. Ανάμεσα σε αυτούς ήταν ο Ναζίμ Χικμέτ, ο Τσάρλι Τσάπλιν, ο Πωλ Ελυάρ και πολλοί άλλοι που διαμαρτυρήθηκαν έντονα, ζητώντας την ανάκληση της απόφασης. Ο μεγάλος ζωγράφος Πάμπλο Πικάσο, εμπνευσμένος από την εικόνα του Νίκου Μπελογιάννη κατά τη διάρκεια της δίκης, ζωγράφισε ένα σκίτσο που απεικόνιζε τον κατηγορούμενο να κρατάει το χαρακτηριστικό γαρύφαλλο.

 «Η ζωή μου συνδέεται με την ιστορία του ΚΚΕ και τη δράση του. Δεκάδες φορές μπήκε μπροστά μου το δίλημμα: να ζω προδίδοντας τις πεποιθήσεις μου, την ιδεολογία μου, ή να πεθάνω, παραμένοντας πιστός σε αυτές. Πάντοτε προτίμησα το δεύτερο δρόμο και σήμερα τον ξαναδιαλέγω».

Στις 30 Μάρτη ο Νίκος Μπελογιάννης μεταφέρεται μαζί με τους συγκρατούμενούς του Νίκο Καλούμενο, Ηλία Αργυριάδη και Δημήτρη Μπάτση από τις φυλακές της Καλλιθέας στο Γουδή για να εκτελεστούν. Άκουσε ήρεμος, με ένα πικρό χαμόγελο, την καταδίκη του σε θάνατο, αποχαιρέτησε τους συγκρατούμενούς του στις φυλακές και μπροστά στο εκτελεστικό απόσπασμα αρνήθηκε να του δέσουν τα μάτια. Ζητωκραύγαζε για το ΚΚΕ και έπεσε από τις σφαίρες του αποσπάσματος.

«Ο Μπελογιάννης μας έμαθε άλλη μια φορά πώς να ζούμε και πώς να πεθαίνουμε. Μ’ ένα γαρύφαλλο ξεκλείδωσε όλη την αθανασία. Μ’ ένα χαμόγελο έλαμψε τον κόσμο για να μη νυχτώσει (…)».

Το ποίημα ο Γιάννης Ρίτσος το έγραψε την ίδια μέρα της εκτέλεσης του Ν. Μπελογιάννη, στις 30 Μάρτη του 1952, από τον νησί του Αϊ- Στράτη, όπου ήταν εξόριστος.