Squid Game:Μια σειρά που δίνει την εικόνα ενός συστήματος σε βαθιά σήψη με έναν όχι τόσο «αθώο» μεγεθυντικό φακό…

Άνθρωποι που για διαφορετικούς λόγους έχουν βρεθεί στο «περιθώριο» της ζωής, με ενοποιητικό τους στοιχείο ότι έχουν μεγάλα χρέη, ανταγωνίζονται για ένα χρηματικό έπαθλο. Άνθρωποι που γίνονται απλά «νούμερα», στο σύνολο 456, μεταφέρονται σε ένα απομακρυσμένο νησί όπου κάτω από την αυστηρή επιτήρηση ένοπλων φρουρών καλούνται να λάβουν μέρος σε 6 «παιδικά» παιχνίδια, μέσω των οποίων θα αναδειχτεί ο νικητής, που θα κερδίσει ένα υπέρογκο χρηματικό ποσό.

Τα παιχνίδια στην πραγματικότητα είναι μία μάχη επιβίωσης και χαρακτηρίζονται από την αγωνιώδη προσπάθεια επικράτησης απέναντι στον αντίπαλο με κάθε μέσο. Όσο οι αντίπαλοι εξαλείφονται τόσο ανεβαίνει το χρηματικό έπαθλο και η απώλεια των άλλων παικτών ισοδυναμεί με την επιβίωση των υπολοίπων. Όλα αυτά μέσα σε ένα σουρεαλιστικό σκηνικό γεμάτο αντιθέσεις όπου οι μνήμες των παιδικών παιχνιδιών εξελίσσονται γρήγορα σε εφιάλτη επιβίωσης, ενώ οι πολύχρωμοι και φουτουριστικοί χώροι παιχνιδιού μετατρέπονται σε αρένες θανάτου.

Προφανώς και μιλάμε για παραγωγή ενός κολοσσού στον τομέα της οπτικοακουστικής παραγωγής. Το Netflix έχει ρίξει τον χρόνο που μετράει τη θέαση μιας σειράς στα 2 λεπτά… Σχεδιάζει και χρηματοδοτεί παραγωγές με γρήγορες εναλλαγές στην πλοκή, έντονο ρυθμό κ.λπ. και αυτό γιατί μέσα σε έναν τόσο μεγάλο όγκο σειρών και ταινιών έχει ανοίξει συζήτηση πως το περιεχόμενο της πλατφόρμας δεν είναι και τόσο ελκυστικό.

Παράλληλα, έχει θέσει ως στόχο τη διείσδυση σε νέες αγορές -εκτός των ΗΠΑ- που επιβάλλει παραγωγές από πολλές χώρες, αλλά και την «τροφοδότηση» του αμερικανικού κοινού με υλικό που για μια σειρά από λόγους είναι εξοικειωμένο να παρακολουθεί.

Δεν υπάρχει αμφιβολία ότι η βιομηχανία θεάματος αξιοποιεί τα πάντα με στόχο να πουλήσει το εμπόρευμά της όσο το δυνατόν καλύτερα.

Τα σκηνικά σε φυσικό μέγεθος, άλλα και ο τρόπος που διεξάγονται τα παιχνίδια  μοιάζουν με πίστες από βίαια video games, σε ένα περιβάλλον «εικονικής» πραγματικότητας. Διαμορφώνεται ένα αποτέλεσμα που επιβεβαιωμένα ασκεί έλξη σε μεγάλο μέρος του τηλεοπτικού κοινού.

Αν κρίνει κανείς από το πόσο έχουν αυξηθεί οι πωλήσεις παπουτσιών γνωστής μάρκας και οι αναζητήσεις για αγορά ρετρό αθλητικών φορμών… σίγουρα υπάρχει επιτυχία.

Το να σταθεί όμως κανείς μόνο στην ικανότητα με την οποία γίνεται κατορθωτό σήμερα το σύστημα, «προβάλλοντας» τα σημάδια του παρασιτισμού του, να διαμορφώνει και μια συγκεκριμένη κουλτούρα είναι ένα άλλο ζήτημα, αδικεί και τι μπορεί να «πάρει» κανείς παρακολουθώντας τη σειρά και σε ποια «τρωτά» σημεία πρέπει να στρέψει την προσοχή του.    

Στην 10^η μεγαλύτερη καπιταλιστική οικονομία του πλανήτη υπάρχει ένας ολόκληρος στρατός εξαθλιωμένων. Άνθρωποι που δεν ήταν ανέκαθεν στο «περιθώριο» της ζωής. Εργάτες παραδοσιακών κλάδων, αλλά και εργαζόμενοι με μορφωτικό επίπεδο και μεγάλο βαθμό ειδίκευσης, φοιτητές που ψάχνουν τον τρόπο να επιβιώσουν. Ο καθένας, από τη μια στιγμή στην άλλη, μπορεί να «σπάσει» σε ένα σύστημα που «τσακίζει» ζωές και αλλοτριώνει την ανθρώπινη ύπαρξη. Αυτά προβάλλονται με έναν αρκετά εύστοχο αφηγηματικό τρόπο, με χαρακτήρες που ο καθένας χωριστά αλλά και όλοι μαζί, δίνουν μια μάχη επιβίωσης που τους στιγματίζει.

Σε έναν κόσμο που αμύθητος πλούτος συσσωρεύεται στα χέρια των λίγων, ο κοινωνικός παρασιτισμός των καπιταλιστών παρουσιάζεται στη σειρά, καυτηριάζοντας συνολικά την ύπαρξη τους. Καρικατούρες ανθρώπων, προβάρουν μάσκες ζώων και προσπαθούν να ικανοποιήσουν την απληστία τους χρηματοδοτώντας ένα σημερινό Κολοσσαίο, με μονομάχους τους σύγχρονους «Άθλιους».

Σε όλη την εξέλιξη της πλοκής και σε διάφορα σημεία ξεχωρίζει ο τρόπος που κυνικά αναπαρίστανται όσα ο καπιταλισμός θέλει να προβάλει ως «κινητήρια» δύναμή του. «Είσαι ελεύθερος να κάνεις τις επιλογές σου», «όλοι έχουν τις ίδιες δυνατότητες να πετύχουν και εξαρτάται από την ατομική τους προσπάθεια αν θα τα καταφέρουν». Συνολικά στηλιτεύεται η λογική ο «θάνατός σου η ζωή μου», το αδυσώπητο του ατομικού ανταγωνισμού για την επιβίωση.

Οι «παίκτες», μετά τη φρίκη της συμμετοχής τους στο πρώτο παιχνίδι, αποφασίζουν πλειοψηφικά πως επιθυμούν να σταματήσουν (είναι κάτι που το επιτρέπουν οι «κανόνες» του παιχνιδιού). Στη συνέχεια, αφού μεσολαβεί η σύγκριση που καλούνται να ξανακάνουν με την αθλιότητα που χαρακτηρίζει τη ζωή τους στον «έξω» κόσμο, επιστρέφουν. Είναι ένα θέμα λοιπόν για το πόσο «ελεύθεροι» είναι να επιλέξουν τη «μετατροπή» τους σε εφέ μιας αρένας θανάτου…

Ένας άλλος «κανόνας» του παιχνιδιού επιβάλλει να έχουν όλοι οι συμμετέχοντες τις ίδιες πληροφορίες για τα αγωνίσματα, να ξεκινούν από την ίδια αφετηρία και να «προετοιμάζονται» συνυπολογίζοντας τις ικανότητες του καθενός χωρίς να ξέρουν όμως ποτέ τι τους περιμένει…

Είναι πραγματικά συγκλονιστικοί οι χαρακτήρες των μανάδων δύο εκ των πρωταγωνιστών. Κατάκοπες από τη δουλειά, αναγκασμένες να «λιώνουν» στην ορθοστασία σε άθλιες συνθήκες, με τη μια εξ αυτών, λόγω του υπέρογκου κόστους ιατροφαρμακευτικής περίθαλψης, να μην μπορεί να λάβει την αναγκαία θεραπευτική αγωγή.  

Εύστοχα, ο κεντρικός ρόλος της σειράς είναι απολυμένος εδώ και χρόνια εργάτης αυτοκινητοβιομηχανίας, που κατά τη διάρκεια μιας απεργίας είδε έναν συνάδελφό του να δολοφονείται μπροστά στα μάτια του. Οι δημιουργοί της σειράς – πιθανώς – με αυτόν τον τρόπο κάνουν αναφορά σε μια μεγάλη απεργία που είχε ξεσπάσει το 2009 (περίοδος που ο σεναριογράφος έχει πει ότι έγραψε το κείμενο) στην αυτοκινητοβιομηχανία Ssangyong motors, όταν με αφορμή την απόλυση μεγάλου αριθμού συναδέλφων τους, οι εργάτες διεξήγαγαν για 77 μέρες έναν μεγάλο αγώνα που αντιμετωπίστηκε με άγρια καταστολή από την κυβέρνηση και την εργοδοσία.

Επιπλέον, υπάρχουν ακόμα ορισμένα ενδιαφέροντα στοιχεία. Σε ορισμένα πολύ «σκληρά» στιγμιότυπα (όταν πρέπει να «διαχειριστούν» τους ηττημένους του παιχνιδιού) γίνεται εμφανώς ένας παραλληλισμός με τη ναζιστική θηριωδία των φούρνων του Άουσβιτς.

Θα έλεγε κανείς ότι υπάρχουν και «αχτίδες» αισιοδοξίας μέσα στην φρίκη που χαρακτηρίζει όλη τη σειρά. Μόνος τρόπος για να τα καταφέρουν οι απεγνωσμένοι «παίκτες» είναι να οργανωθούν και να παλέψουν, ορισμένες φορές να αναπτύξουν και αλληλεγγύη μεταξύ τους. Παρά την αλλοτρίωση, συνεχίζουν να υπάρχουν εκφάνσεις ανθρώπινης αξιοπρέπειας.     

Αυτό που παρατηρεί κανείς εύκολα παρακολουθώντας τη σειρά είναι πως έχει γίνει προσπάθεια να ενσωματωθούν στοιχεία τόσο από παλιότερες νοτιοκορεάτικες παραγωγές, όπως το Old boy, αλλά και πιο πρόσφατες εμπορικές παραγωγές, όπως το Hunger games, το Black Mirror κ.λπ.

Δεν είναι σκοπός αυτού του κειμένου να κάνει κριτική στη «μοδάτη» συζήτηση για τη «δυστοπία» στην κινηματογραφική τέχνη. Το ζήτημα είναι, τελικά, πόσο «αθώο» είναι να προβάλλονται οι ταξικές αντιθέσεις με όρους κοινωνικού κανιβαλισμού; Ή από την άλλη, πού αποδίδονται οι αιτίες για την όξυνση των ανισοτήτων στην καπιταλιστική κοινωνία άρα και ποια θα μπορούσε να είναι η λύση τους…

Είναι όλοι οι καπιταλιστές νοσηρές υπάρξεις με διεστραμμένες αναζητήσεις ή μήπως υπάρχουν και αυτοί που νοιάζονται για τη διατήρηση της «κοινωνικής συνοχής» και είναι διατεθειμένοι να «μοιράσουν» λίγο παραπάνω τα κέρδη τους; Οι εκμεταλλευόμενοι σήμερα είναι μόνο όσοι βρίσκονται αντιμέτωποι με ακραία φαινόμενα φτώχειας και κοινωνικού αποκλεισμού;

Για άλλη μια φορά τα τελευταία χρόνια, μια τέτοιου είδους παραγωγή δίνει αφορμή για να αναπτύσσεται μια συζήτηση περί «άγριου και αρπακτικού καπιταλισμού, που πρέπει να αναδιανείμει τον πλούτο για να επιβιώσει». Συνειδητά μεγεθύνουν τον παραμορφωτικό φακό για τις εκμεταλλευτικές σχέσεις παραγωγής πάνω στις οποίες αναπτύσσονται και τα πιο ακραία φαινόμενα παρασιτισμού.

Δεν υπάρχει μόνο η απόλυτη ή ακραία εξαθλίωση, που και αυτή γιγαντώνεται. Ταυτόχρονα, συνεχώς μεγαλώνει η ψαλίδα ανάμεσα στον πλούτο που παράγουν τα εκατομμύρια των εργαζομένων και στο πώς τελικά ικανοποιούνται οι σύγχρονες ανάγκες τους.

Δεν υπάρχει γενικά ένα «δυστοπικό» μέλλον ούτε «ακραία ολοκληρωτικά χαρακτηριστικά» ενός αταξικού κράτους. Δεν γνώρισε αυτό το σύστημα εποχές «αθωότητας» που έχει νόημα να αναπολούμε πιστεύοντας ότι θα ξαναέρθουν.  Υπάρχει το παρόν των καπιταλιστικών σχέσεων παραγωγής, που εντείνουν το βαθμό εκμετάλλευσης για όλους τους εργαζομένους και με νέες μορφές. Υπάρχει το αστικό κράτος, που λειτουργεί με όλους τους μηχανισμούς του, ως δύναμη επιβολής της οικονομικής κυριαρχίας των αστών. Ο γερασμένος και βάρβαρος καπιταλισμός, που όσο δεν ανατρέπεται τόσο χειρότερος θα γίνεται.

Επιπλέον, ότι το θέμα του «μεγάλου χρέους» προβάλλεται ως κύρια αιτία για τη δυστυχία και την αδικία που βιώνουν όλοι οι πρωταγωνιστές, τροφοδοτεί την πολύ διαδεδομένη και στην προηγούμενη καπιταλιστική κρίση άποψη πως τα παρασιτικά φαινόμενα στον καπιταλισμό δεν προκύπτουν από τις σχέσεις παραγωγής του, αλλά από μια «δυσλειτουργία» στο σύστημα. Πως πιθανά ένας νέος φόρος στους πολύ πλούσιους, μια γενικά και αόριστα διαγραφή χρεών θα λύσει τα προβλήματα.

Τελικά θα μπορούσε να μας πει κανείς «και τι περίμενες από το Netflix, να δώσει τη σοσιαλιστική προοπτική;» Δεν έχουμε τέτοιες αυταπάτες. Αλλά είναι κρίσιμο να συνειδητοποιείται ότι το «παιχνίδι» παίζεται με πολύ σύνθετους και καλά καμουφλαρισμένους τρόπους. Υπάρχει μια ολόκληρη ατζέντα τέτοιου είδους που αναπαράγεται από αστικές δυνάμεις που θέλουν να εμφανίζονται ως «προοδευτικές», ικανές να κάνουν τον καπιταλισμό πιο «ανθρώπινο»…

Κλείνοντας, είναι σίγουρα χρήσιμο να παρακολουθείς σε τι σημεία σήψης και παρακμής έχει φτάσει ο καπιταλισμός σήμερα. Μια πραγματικότητα που δεν μπορεί να «κρυφτεί» από κανέναν και η σειρά την αναπαριστά με αιχμηρό και ενδιαφέρον τρόπο.  Άλλωστε, το αν αυτός ο βούρκος της καπιταλιστικής κοινωνίας είναι σήμερα ανάγκη να ανατραπεί ή αν είναι εφικτό να «μακιγιαριστεί» δε θα κριθεί παρακολουθώντας την…