Μικρή μνεία στον μεγάλο Μάνο Χατζιδάκι

Ο Μάνος Χατζιδάκις, παρότι γεννήθηκε στην Ξάνθη το 1925, σύντομα μετακόμισε με την οικογένειά του στην Αθήνα, ενώ η σχέση του με τη μουσική ξεκίνησε από τα πρώτα παιδικά του χρόνια.

Ανήκει κι αυτός στη γενιά τόσων παιδιών που “πάνου στους τοίχους ...μάθαιναν το αλφάβητό τους” την περίοδο του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου και της φασιστικής κατοχής 1941-1944 στην Ελλάδα, καθώς ο Μάνος Χατζιδάκις συμμετείχε στην ΕΑΜική Αντίσταση μέσα από τις γραμμές της ΕΠΟΝ και συνεργάστηκε με το περιοδικό «Νέα Γενιά» της ΕΠΟΝ με το ψευδώνυμο “Πέτρος Γρανίτης”. Την περίοδο εκείνη γνώρισε και ήρθε σε επαφή με προοδευτικούς και ριζοσπάστες καλλιτέχνες, που συμμετείχαν στο αντιστασιακό κίνημα. Φυσικά, ένας από αυτούς ήταν ο Μίκης Θεοδωράκης, όπως και ο αγαπημένος του φίλος και ποιητής Νίκος Γκάτσος, του οποίου στίχους μελοποίησε περισσότερο από κάθε άλλον.

Εκείνα τα χρόνια, μεταξύ άλλων, γράφει μια μικρή συγκινητική ιστορία για παιδιά:

«Εδώ και λίγες μέρες, στα Σφαγεία, τα παιδάκια της γειτονιάς, αποφάσισαν να βγάλουν τον αρχηγό τους. Μια και δυο, λοιπόν, μαζεύτηκαν ένα απόγεμα κ’ έβγαλαν τον Κωστάκη το αετόπουλο.

- Γιατί διαλέξατε τον Κωστάκη, ρώτησε κάποιος τα παιδιά.

- Γιατί αυτός, απάντησαν όλοι, μίλαγε στη γειτονιά με το χωνί και μοίραζε προκηρύξεις όταν ήταν ακόμα οι Γερμανοί. Γιατί ο Κωστάκης είναι Αετόπουλο» (Νέα Γενιά, Τεύχος 49, 5 Μάη 1945).

Τέτοιου είδους εμπειρίες, που έζησε από πρώτο χέρι, κατέγραψε αυθόρμητα ο Μάνος Χατζιδάκις, οι οποίες επίδρασαν και στην τέχνη του και στην εξέλιξή της,  αφού εκείνα τα χρόνια εντατικοποίησε τις σπουδές του στη μουσική. Μάλιστα, πρωτοεμφανίστηκε ως συνθέτης μόλις σε ηλικία 19 χρονών, το 1944, σε παράσταση του Θεάτρου Τέχνης “Κάρολος Κουν”. Αυτή η πρώτη συνεργασία έμελλε να εξελιχθεί σε μία μακροχρόνια και καθοριστική σχέση της μουσικής του με το θέατρο, ενώ δεν άργησε να φανεί ότι ο Μάνος Χατζιδάκις θα άφηνε ένα ξεχωριστό αποτύπωμα στην τέχνη, αφού από τότε κι έπειτα το έργο του διευρύνθηκε σε όγκο, βάθος και μορφές.

Μαζί με την πλατιά αναγνώριση και τις πολλές διακρίσεις ήρθε το 1961 και το βραβείο Όσκαρ στην κατηγορία “Καλύτερου Πρωτότυπου Τραγουδιού” για τα “Παιδιά του Πειραιά” στην ταινία “Ποτέ την Κυριακή” του Ζυλ Ντασέν επισφραγίζοντας τη σχέση της μουσικής του με τον κινηματογράφο. Το πιο εντυπωσιακό, όμως, ήταν η αντίδραση του Μάνου Χατζιδάκι απέναντι στη βράβευση, αφού δεν παρευρέθηκε στα Όσκαρ και έτσι το παρέλαβε ...ταχυδρομικά! Ο ίδιος δήλωνε πως «μπορεί ένα απλό τραγούδι να μου έφερε το Όσκαρ, οι φιλοδοξίες μου όμως και οι υποχρεώσεις μου δεν σταματούν σε αυτό...».

Στην πορεία της ζωής του ο Μάνος Χατζιδάκις συνέθεσε πολλούς δισκογραφικούς κύκλους τραγουδιών και οργανικά έργα, μπαλέτα και όπερες, συνθέσεις για το θέατρο και τον κινηματογράφο, ενώ εξέδωσε και 2 ποιητικές συλλογές. Ταυτόχρονα, διοργάνωσε πολλούς διαγωνισμούς, με έμφαση στην προβολή νέων συνθετών, ίδρυσε την Πειραματική Ορχήστρα Αθηνών και την Ορχήστρα των Χρωμάτων,  ανέλαβε τη διεύθυνση -μεταξύ άλλων- της Κρατικής Ορχήστρας Αθηνών, του Τρίτου Προγράμματος της κρατικής ραδιοφωνίας, διετέλεσε αναπληρωτής Γενικός Διευθυντής της Εθνικής Λυρικής Σκηνής υπό τη διεύθυνση του Δημήτρη Χωραφά, συμμετείχε στην καλλιτεχνική επιτροπή του Φεστιβάλ Αθηνών κ.ά. Καταξιώθηκε διεθνώς και πλατύτατα για το έργο του. Έφυγε από τη ζωή στις 15 Ιουνίου του 1994.

Αναμφίβολα, ο Μάνος Χατζιδάκις με την τέχνη του άφησε μια μεγάλη κληρονομιά στον ελληνικό και όχι μόνο πολιτισμό,  αφού η μουσική του ξεπέρασε τα πολιτισμικά όρια μιας μόνο πατρίδας.

Το ΚΚΕ, στο πλαίσιο του εορτασμού των 90 χρόνων ζωής και δράσης του, τίμησε τον Μάνο Χατζιδάκι, ιδιαίτερα με τη μεγάλη συναυλία που διοργάνωσε προς τιμήν του στη Ρωμαϊκή Αγορά το 2008. «Δεν συμφωνούσαμε σε όλα όσο ζούσε. Οι διαφωνίες μας, όμως, δεν ξέφυγαν ποτέ από τα όρια μιας κοινής αναζήτησης και μιας ειλικρινούς συζήτησης για την ανάγκη αντίστασης…», σημειωνόταν τότε. Άλλωστε, όπως δήλωνε ο ίδιος,  δεν υπήρξε ποτέ αντικομμουνιστής.

Η σημαντικότητα της τέχνης του Μάνου Χατζιδάκι έγκειται στο ότι πέτυχε να δημιουργήσει έργο πραγματικά λαϊκό, δηλαδή εκείνο το έργο που συναντιέται με τις πλατιές λαϊκές ανάγκες, που μετουσιώνει αισθητικά τα συναισθήματά τους, αλλά και τις εξυψώνει. Ανασυνθέτοντας την παράδοση με νέες φόρμες και υπηρετώντας μια αντίληψη για την τέχνη ουσιαστικά προοδευτική δεν συμβιβάστηκε στις ευκολοχώνευτες μελωδίες ούτε και στην επιδερμική αισθητική συγκίνηση. Το έργο του εισέβαλε και σμίλεψε το κοινωνικό συναίσθημα, χωρίς να στερείται της κριτικής ματιάς στα σημάδια της πολιτιστικής και όχι μόνο σήψης.

Σίγουρα η τέχνη του Μάνου Χατζιδάκι δεν έχασε με τα χρόνια τη δύναμή της. Είναι μια τέχνη αληθινή, ουσιαστικά ανθρώπινη και όχι εφήμερη. Γι’ αυτό όσοι νέοι την γνωρίζουν, συνεπαίρνονται και ονειρεύονται μαζί της. Και αυτό πιστεύουμε πως θα ήθελε κι εκείνος.