80 χρόνια από την ίδρυση ΕΑΜ:Ο λαός, με πρωτοπόρους τους κομμουνιστές, παίρνει την κατάσταση στα χέρια του

Από τον Γενάρη του 1943 η δωσίλογη κυβέρνηση ετοιμαζόταν εντατικά με σκοπό να στείλει χιλιάδες Ελλήνων σε οχυρωματι­κά έργα στο Ανατολικό μέτωπο προς όφελος των Γερμανών. Το ΕΑΜ σήμανε συναγερμό για τη ματαίωση αυτής της επιστρά­τευσης διοργανώνοντας κινητοποιήσεις και απεργίες που κο­ρυφώθηκαν με ένα ογκωδέστατο συλλαλητήριο στις 5 Μάρτη. Οι δρόμοι της Αθήνας γέμισαν από 200.000 περίπου άτομα που συμμετείχαν στην κινητοποίηση για την οποία ο αστός δημοσιογράφος Αχιλλέας Κύρου έγραψε: «Η μισή Αθήνα σχε­δόν κατέβηκε την ημέρα εκείνη στο δρόμο». Οι διαδηλωτές αφού κατέλαβαν το υπουργείο Εργασίας έκαψαν τους καταλό­γους της επιστράτευσης. Από τα πυρά των κατοχικών αρχών, το λαϊκό κίνημα μέτρησε εκείνη την μέρα 18 νεκρούς και 135 τραυματίες.

Οδός Αγραίων 47, Υμηττός. Ένα μι­κρό σπιτάκι χρησιμοποιούταν από τον ΕΛΑΣ σαν αποθήκη οπλισμού. Στις 28 Απρίλη 1944 το κύκλωσαν Γερ­μανοί ενισχυμένοι από δυνάμεις των ντόπιων συνεργατών τους. Το σπιτάκι όμως είχε υπερασπιστές τρία νεαρά μέλη της ΕΠΟΝ, μαχητές του ΕΛΑΣ, ηλικίας 17-18 χρονών. Οι Κώστας Φωλ­τόπουλος, Θάνος Κιοκμενίδης και Δημήτρης Αυγέρης έδωσαν λυσσαλέα μάχη ντροπιάζοντας τα υπεράριθμα εχθρικά στρατεύματα. Έπεσαν και οι τρεις νεκροί με τελευταίο τον Δημήτρη Αυγέρη να βγαίνει από το σπίτι φωνάζοντας προς τις αντίπαλες κάνες: «Σας νικήσαμε τέρατα!».

Στους Αμπελόκηπους που ιδρύθηκε ο ΕΛΑΣ το 1942 ιδρύθηκε και η ΕΠΟΝ το 1943 σε ένα σπίτι στη Δουκίσσης Πλακεντίας 3, με πρωτοβουλία της ΟΚΝΕ. Τα 600.000 μέλη της ρίχτηκαν με πείσμα στον αγώνα κατά των ναζί και των συνεργατών τους, ενώ πάνω από 35.000 μέλη της εντάχθηκαν στον ΕΛΑΣ. Ο αγώνας της ΕΠΟΝ γαλούχησε χιλιάδες νέους με τις αγωνιστικές αξίες ζωής. Ελάχιστος φόρος τι­μής είναι να ικανο­ποιηθεί από το Δήμο της Αθήνας το αίτημα για ανακαίνιση του σπιτιού της ΕΠΟΝ και η λειτουργία του ως μουσείο-μνημείο του ηρωικού αγώνα της.

Βορειοανατολικά της Αθήνας χτίστηκε στις αρχές του 20^ου αι­ώνα το «Σωτηρία», το πρώτο σανατόριο της χώρας προς αντιμε­τώπιση της φυματίωσης. Την περίοδο της κατοχής οι φυματικοί εργάτες και μέλη του προσωπικού είχαν μετατρέψει το νοσοκο­μείο σε φρούριο αγώνα. Δεν είναι τυχαίο ότι τα συνεργαζόμενα με τους Γερμανούς Τάγματα Ασφαλείας πραγματοποίησαν την πρώτη εκκαθαριστική τους επιχείρηση στην Αθήνα στο συγκε­κριμένο νοσοκομείο στις 30 Νοέμβρη 1943 συλλαμβάνοντας δεκάδες αναπήρους πολέμου που είχαν ενταχθεί στο ΕΑΜ και εκτελώντας τους τις επόμενες μέρες.

Λίγο καιρό πριν, στις 7 Απρίλη, ο ΕΛΑΣ Αθήνας με απόφαση του ΠΓ της ΚΕ του ΚΚΕ και μια καλοσχεδιασμένη επιχείρηση απελευθέρωσε από εκεί 56 κομμουνιστές, παλιούς κρατούμε­νους της Ακροναυπλίας, πολλοί εκ των οποίων ήταν σημαντικά στελέχη του Κόμματος που χρειαζόταν να συμβάλλουν σε διά­φορα μέτωπα σε όλη την Ελλάδα.

Στα θεμέλια ενός σπιτιού στην οδό Σκρα 31 στην Καλλιθέα δούλευε μέρα-νύχτα η θρυλική «Βικτώρια», η τυπογραφική μηχανή του παράνομου τυπογραφείου της ΚΕ του ΕΑΜ και του ΚΚΕ. Χιλιάδες σελίδες, φυλλάδια, προκηρύξεις, εφημερίδες, συ­μπεριλαμβανομένων και φύλλων του Ριζοσπάστη τυπώθηκαν χειροκίνητα σε εκεί­νη την κατακόμβη παίζοντας σημαντικό ρόλο στον αγώνα του λαού της Αθήνας.

Λίγο βορειότερα της οδού Σκρα στην οδό Θησέως, βρίσκεται το Χαροκόπειο Πα­νεπιστήμιο. Την περίοδο της Κατοχής αξιοποιήθηκε από τον ΕΛΑΣ σαν νοσοκομείο. Ο λαός της Καλλιθέας επάνδρωσε το αυτοσχέδιο νοσοκομείο με προσωπικό κι όλα τα απαραίτητα υλικά μέσα.

Στις 28 Αυγούστου 1944 στήθηκε μπλόκο από τη λεωφόρο Συγγρού μέχρι τις γραμμές του ηλεκτρικού και από τη γέφυρα του Κουκακίου μέχρι τη παραλία. Ο αιματηρός απολογισμός ήταν 22 νεκροί στη συμβολή Δοϊράνης και Μαντζαγριωτά­κη, όπου έχει εγερθεί σεμνό μνημείο για να θυμίζει τη θυσία τους.

Η εμβληματική όμως συνοικία αυτής της περιόδου ποτισμένη από το αίμα των θυσιών του λαού της, φτωχοί πρόσφυγες στην πλειοψηφία τους, είναι η Καισαρια­νή. Από την Κατοχή μέχρι την ταξική σύγκρουση του Δεκέμβρη του 1944 πλήθος γεγονότων και μαχών έλαβαν χώρα στην ευρύτερη περιοχή της Ανατολικής Αθή­νας, με τη μνήμη να μένει ζωντανή ακόμα και σήμερα από τις τρύπες που δημι­ούργησαν τα πολυβόλα στους τοίχους των σπιτιών. Στο άλσος μεταξύ Ζωγράφου και Καισαριανής μια μικρή πλάκα υπενθυμίζει τη μικρή σύσκεψη που με τη συμ­μετοχή του Άρη Βελουχιώτη τον Μάη του 1941 τέθηκε το ζήτημα της συνέχισης του ένοπλου αγώνα. Τα επόμενα χρόνια η Καισαριανή τροφοδότησε με εκατοντάδες ανθρώπους, νέους, γυναίκες και άνδρες την ΕΑΜική Αντίσταση. Σε καθένα από τα πολλά μπλόκα που γνώρισε γράφτηκε και από μία ηρωική σελίδα. Το απόγευμα της 15ης Ιούνη 1.300 πάνοπλοι Γερμανοί και συνεργάτες αιφνιδίασαν την Καισαρια­νή με σκοπό να την καταλάβουν. Το 2ο Σύνταγμα του ΕΛΑΣ που αριθμούσε περί τους 200 μαχητές έδωσε σκληρή μάχη αποτρέποντας το μπλόκο, χάνοντας όμως 10 άξιους μαχητές που εγκλωβίστηκαν κοντά στη Μονή Καισαριανής. Ανάμεσα τους και ο Στεφανής Τσάφος, στέλεχος του ΕΛΑΣ και της ΟΠΛΑ, που βαριά τραυματισμέ­νος βρήκε βάρβαρο θάνατο στα χέρια των γερμανοτσολιάδων.

Καθώς το 1944 ο αγώνας του ΕΛΑΣ φουντώνει, οι συνοικίες της Αθήνας και του Πειραιά βρίσκονται στο επίκεντρο σημαντικών μαχών, καθώς βρί­σκονταν στο στόχαστρο των ναζί. Η Κοκκινιά χτυπήθηκε από ισχυρές Γερ­μανικές δυνάμειςμε τη συνδρομή ταγματασφαλιτών και χωροφυλάκων στις 6-8 Μάρτη του 1944. Ο λαός της περιοχής πολεμώντας μαζί με τον ΕΛΑΣ απέκρουσαν την επίθεση. Τα πυρομαχικά όμως εξαντλήθηκαν, οι Γερμανοί επέστρεψαν και συνέλαβαν πάνω από 1.500 άτομα, πολλοί εκ των οποίων εκτελέστηκαν. Η μανία του κατακτητή επέστρεψε στην Κοκκινιά στις 17 Αυγούστου σε ένα ακόμα μαρτυρικό μπλόκο με δεκάδες θύματα.

Με τις εργατογειτονιές του Περιστερίου ο Ριζοσπάστης ασχολούταν συχνά την περίοδο του Μεσοπολέμου μέσα από ρεπορτάζ που αναδείκνυαν τις άθλιες συν­θήκες εργασίας και διαβίωσης των κατοίκων. Οι αγωνιστικές παραδόσεις του περιστεριώτικου λαού, αλλά και των γύρω περιοχών κάρπισαν και μέσα στην Αντίσταση επανδρώνοντας μαζικά τις ΕΑΜικές οργανώσεις.

Ξεχωριστή στιγμή σε αυτή την αγωνιστική πορεία ήταν η επιτυχημένη απερ­γία στο λιγνιτωρυχείο του της Ανθούπολης που απασχολούσε την περίοδο της Κατοχής περί τους 800 εργάτες. Οι ανθρακωρύχοι ήδη από τις αρχές του 1942 οργανώθηκαν για τη βελτίωση του συσσιτίου τους, για παροχές στις οικογένειες τους, για την αύξηση του μισθού τους. Μέσω απεργιών έκαναν προσπάθεια να εμποδίσουν τα οφέλη που προσπόριζε ο κατακτητής από την εκμετάλλευση του λιγνίτη. Μέσα από όλη αυτή τη δραστηριότητα το 1944 το λιγνιτωρυχείο έφτασε να έχει περί τα 70 μέλη του ΚΚΕ, ενώ η πλειονότητα των εργατών συσπειρωνό­ταν στο ΕΑΜ. Το ορυχείο απέκτησε και λόχο του ΕΛΑΣ.

Στο Μπουρνάζι μια μικρή πλακέτα της ΠΕΑΕ-ΔΣΕ μας θυμίζει την Άννα Παρ­λιάρου, που τόσο περιφρόνησε τα φριχτά βασανιστήρια στα οποία υποβλήθηκε για να καταδώσει συντρόφους της. Το Μάη του 1944 η 16χρονη τότε Άννα, στέ­λεχος της ΕΠΟΝ και μετέπειτα του ΚΚΕ, συνελήφθη καθώς πήγαινε σε παράνομη σύσκεψη. Τον Ιούλη του 1944 οι χωροφύλακες την έσυραν από το Γουδή με το ένα στήθος κομμένο, στο Λόφο Αξιωματικών όπου είχαν στήσει μπλόκο οι ναζί και οι συνεργάτες τους για να τους υποδείξει αντιστασιακούς. Η Άννα αρνήθηκε περήφανα δίνοντας μάλιστα κουράγιο στους συγκεντρωμένους. Το Δεκέμβρη του 1944 θα συρθεί σε δικαστήριο όπου ακόμα μια φορά τίμησε τον τίτλο της ΕΠΟΝίτισσας και του μέλους του ΚΚΕ με τα παρακάτω λόγια: «Ανήκω, κύριοι ένορκοι, στην παράταξη εκείνη που όσοι βρίσκονται στις γραμμές της, μόνο την αλήθεια ξέρουν να λένε. Είμαι ΕΠΟΝίτισσα από την άνοιξη του 1943 και το θε­ωρώ ντροπή γιατί δεν μπήκα νωρίτερα. Δουλεύοντας σε ΕΠΟΝίτικη δουλειά στο Περιστέρι, δεν άργησα να γίνω μέλος του τιμημένου ΚΚΕ. Έδωσα ό,τι μπορούσα για τη Λευτεριά της Πατρίδας μου. Και αυτό είναι το «έγκλημά» μου».