Ορισμένες σκέψεις για το... queen’s gambit
Τρί, Δεκ 1, 2020
Θέλοντας να μιλήσουμε για την σειρά του Νetfix «Το γκαμπί της βασίλισσας», μοιραία θα συμπεριλάβουμε στα σχόλια μας και στοιχεία από την πλοκή. Το λέμε εξαρχής για όσους δεν έχουν δει ακόμη την σειρά και δεν συμπαθούν ιδιαίτερα τα spoilers!
Η σειρά έχει συζητηθεί πολύ το τελευταίο διάστημα. Η ιστορία είναι βασισμένη στο ομώνυμο βιβλίο του Τίβις Γουόλτερ και διαδραματίζεται στην Αμερική του 1960. Κεντρική ηρωίδα είναι η νεαρή Μπεθ Χάρμπον, η οποία λόγω μεγάλων οικογενειακών δυσκολιών μεγαλώνει σε ορφανοτροφείο. Εκεί τυχαία έρχεται σε επαφή με το σκάκι και γρήγορα αποδεικνύεται σε μεγάλο ταλέντο. Εξασκείται συνεχώς, εκπαιδεύεται σε στρατηγικές, μαθαίνει «ανοίγματα» και φυσικά το «γκαμπί της βασίλισσας» (μια τεχνική που θα της φανεί άκρως πολύτιμη στο μέλλον)! Μεγαλώνοντας, παίρνει μέρος σε πολλά τουρνουά και παίζει με κορυφαίους αντιπάλους. Στο τέλος φτάνει να ταξιδέψει στην Μόσχα και να λάβει μέρος στο παγκόσμιο πρωτάθλημα, αναμετρώντας τις δυνάμεις της σε παρτίδες με τους καλύτερους παίκτες ανά τον κόσμο που δεν είναι άλλοι απ’ τους Σοβιετικούς!
Η σειρά αναμφίβολα χαρίζει σε όσους την παρακολουθήσουν στιγμές ποιοτικής ψυχαγωγίας μέσα απ’ τις ωραίες εικόνες, την προσεγμένη σκηνοθεσία και τις αξιόλογες ερμηνείες. Ταυτόχρονα, προσφέρει και αρκετή τροφή για προβληματισμό.
Η βαρβαρότητα σημαδεύει την ζωή της Μπεθ
Η Μπεθ έρχεται αντιμέτωπη με τα προβλήματα που γεννά η κοινωνία που ζει. Φτώχεια, εξαρτήσεις, ψυχικές διαταραχές, αποκλεισμός κι αδιέξοδα που κυριολεκτικά τσακίζουν τα όνειρα και τις ευαισθησίες των ανθρώπων.
Όλα αυτά διαμορφώνουν τη ζωή της. Η μητέρα της αυτοκτονεί για να δώσει τέλος στα σοβαρά ψυχολογικά προβλήματα που αντιμετώπιζε. Η ίδια κάνει χρήση ουσιών αναζητώντας μία ψεύτικη φυγή από τον πόνο και την δυστυχία. Ήδη από μικρή ηλικία στο Ίδρυμα, ενώ ήταν ένα παιδί ψυχικά τραυματισμένο και απροστάτευτο, της πρόσφεραν αφειδώς ψυχοφάρμακα για να «συμμορφωθεί» με το πλαίσιο… Έρχεται αντιμέτωπη με σάπια πρότυπα ζωής στα οποία επικρατεί το «ο θάνατός σου η ζωή μου». Είναι χαρακτηριστικό ότι σε ορισμένες σκηνές της σειράς «εμφανίζεται» το ερώτημα «μετά τη νίκη, τι;», δείχνοντας ότι οι αξίες που κυριαρχούν είναι η ματαιότητα, η αυτοπροβολή, ο ανταγωνισμός.
Η γνωριμία της με το σκάκι έγινε μέσο του επιστάτη του ορφανοτροφείου στο οποίο είχε βρεθεί. Και στην περίπτωση της Μπεθ αλλά και τόσων άλλων τα εμπόδια για πρόσβαση στην ψυχαγωγία είναι τόσο πολλά, που η επαφή με τον αθλητισμό και τον πολιτισμό καταλήγει να αποτελεί ατομική υπόθεση και «ατομική ευκαιρία». Στον καπιταλισμό ήταν και είναι άπιαστο όνειρο για εκατομμύρια νέους να ανακαλύψουν τις κλίσεις και τα ενδιαφέροντά τους, πόσο μάλλον να τα καλλιεργήσουν συστηματικά και οργανωμένα.
Στον αντίποδα, ένα σύστημα που «ανθούν» οι κλίσεις και τα ενδιαφέροντα του καθενός
Σε μια σειρά που έχει αναφορά στο σκάκι τις δεκαετίες 1950-1960, θα ήταν αδύνατον να αποσιωπηθεί –ακόμη και από έναν μονοπωλιακό κολοσσό όπως το Netflix– το τιτάνιο έργο της ΕΣΣΔ σε αυτόν τον τομέα και η παγκόσμια υπεροχή της.
Η σκακιστική παιδεία στην ΕΣΣΔ που είχε κατακτηθεί πλατιά στον κόσμο φαίνεται στην σειρά σε αρκετά σημεία. Στην χαρακτηριστική σκηνή με σοβιετικούς πολίτες όλων των ηλικιών να παίζουν στα δημόσια πάρκα σκάκι. Στις αναφορές για τον ομαδικό και συλλογικό τρόπο με τον οποίο παίζουν οι σοβιετικοί, γεγονός που τους βοηθάει να κερδίζουν. Στην σειρά βλέπουμε τους σοβιετικούς να ανταλλάσσουν ιδέες και να ασχολούνται από κοινού με στρατηγικές και τεχνικές, στοιχείο που υιοθετεί και η Μπεθ προκειμένου να καταφέρει την «πολυπόθητη νίκη».
Οι λόγοι για τους οποίους το σκάκι κατείχε αυτήν την θέση στην ΕΣΣΔ προσφέροντας καθοριστικά στην διαπαιδαγώγηση του νέου ανθρώπου, έχουν να κάνουν ακριβώς με το ότι στη σοσιαλιστική κοινωνία ο άνθρωπος και οι ανάγκες του μπαίνουν στο επίκεντρο.
Οι προσπάθειες του σοσιαλιστικού κράτους από τα πρώτα χρόνια μετά την Επανάσταση έθεσαν τις βάσεις για το σοβιετικό σκακιστικό «θαύμα», με αποτέλεσμα τις επόμενες δεκαετίες η ΕΣΣΔ να παίζει πρωτοπόρο ρόλο τόσο στον εκπαιδευτικό όσο και στον αγωνιστικό τομέα. Τόλμη, ευρηματικότητα, φαντασία, ανάγκη για στρατηγική αντίληψη και σχεδιασμό, τακτική ετοιμότητα, λογική σκέψη, μαχητικότητα σε οποιεσδήποτε περιστάσεις και επίμονη στάση να μην εγκαταλείπεις ποτέ… ήταν μερικές απ’ τις δεξιότητες που αποκτούσε κάποιος ασχολούμενος με το άθλημα, το οποίο ο Λένιν είχε χαρακτηρίσει εξαιρετική «γυμναστική του μυαλού»!
Η άρνηση της Μπεθ να πάρει μέρος στην αντικομμουνιστική προπαγάνδα, που ήταν μάλιστα και όρος για να εισπράξει χορηγία, είναι χαρακτηριστική για την στάση που κράτησε μέχρι το τέλος...