100 χρόνια από τη γέννηση της Ζωρζ Σαρή και της Άλκης Ζέη:Όταν ο “χορός της ζωής” γίνεται ιστορία για μικρά και ...μεγάλα παιδιά!

Έχει διατυπωθεί η άποψη ότι η λογοτεχνία θα μπορούσε κάλλιστα να αποτελέσει ένα απαραίτητο συμπλήρωμα διαφόρων επιστημονικών πεδίων στο σχολείο και το Πανεπιστήμιο. Αρκετά από τα έργα της Ζωρζ Σαρή και της Άλκης Ζέη θα μπορούσαν αποτελεσματικά να παίξουν αυτόν τον ρόλο, ως ενισχυτικό κείμενο στο μάθημα της Ιστορίας. Άλλωστε, ένας από τους στόχους τους για τη συγγραφή τους ήταν η διατήρηση της ιστορικής μνήμης.

Στα έργα τους, λοιπόν, βλέπουμε να εμπλέκουν συνειδητά την Ιστορία, όχι μόνο γιατί είναι αντικειμενικά αλληλένδετη με τη ζωή τους, προβάλλοντας ταυτόχρονα και τις εκάστοτε πολιτικές και ιδεολογικές αντιλήψεις τους, αλλά κι επειδή ήθελαν να αναφερθούν στην πλευρά της Ιστορίας που ήταν αποκλεισμένη από το οικογενειακό και το σχολικό περιβάλλον.

Η Ζωρζ Σαρή τόνιζε πως, αν γράφει για τους παλιούς ηρωισμούς και την αυτοθυσία, είναι για να δείξει ότι αυτοί μπορεί να είναι καθημερινοί, να γίνονται από τον καθένα, κι έτσι να εμπνεύσει στους σημερινούς τη διάθεση να παλέψουν κι οι ίδιοι, σε μια κοινωνία που κάνει τα πάντα για να τους αποχαυνώσει… Έτσι βλέπουμε να αναφέρονται με τα βιβλία τους στην περίοδο της Κατοχής στην Ελλάδα, στην ΕΑΜική Αντίσταση, στην ΕΠΟΝ, στις δικτατορίες, στη σοσιαλιστική οικοδόμηση στη Σοβιετική Ένωση κ.ά., παρουσιάζοντας αυτό το ιστορικό υλικό στα παιδιά και τους νέους με ειλικρίνεια, με τόλμη, χωρίς δισταγμούς και αμηχανία. Άλλωστε, η ίδια τους η ζωή καθρέφτιζε και τη γραφή τους. Η Ζωρζ Σαρή, όντας οργανωμένη και η ίδια στην ΕΠΟΝ, έγραφε: «Από δυστυχισμένοι γίναμε ευτυχισμένοι. Και αυτό γιατί διαλέξαμε τον δρόμο της ζωής και ας υπήρχε θάνατος μέσα. Θρηνούσαμε και χαιρόμασταν όλοι μαζί. Δε φοβόμασταν όμως. Υπήρχε ένας στόχος, η απελευθέρωση».

Είναι χαρακτηριστικά όσα επεσήμανε εισηγητής σε συνέδριο στη Στοκχόλμη, το 2008, για την ελληνική γλώσσα και λογοτεχνία στις σκανδιναβικές και τις βαλτικές χώρες: «Η Ζωρζ Σαρή αποτελεί μία από τις πρωτοπόρους συγγραφείς, που συνέβαλαν ουσιαστικά με το έργο τους στη στροφή που γνώρισε η παιδική λογοτεχνία μετά τη μεταπολίτευση. Έτσι, εδώ και δεκαετίες, προσφέρει στα παιδιά και τους εφήβους της χώρας βιβλία, τα οποία διακρίνονται για τη γοητευτική τους μυθοπλασία, τη ρεαλιστική γραφή, τον κοινωνικό προβληματισμό, την πολιτική σκέψη, την καλλιέργεια δημιουργικής σκέψης στον αναγνώστη, το χιούμορ, την παραστατική γλώσσα, την ειλικρίνεια και τη συγκίνηση».

Παρατηρούμε, λοιπόν, ότι η Ζωρζ Σαρή και η Άλκη Ζέη δημιούργησαν ένα «κύμα» και ενίσχυσαν ένα «ρεύμα», που, αμέσως μετά τη δικτατορία στην Ελλάδα, την περίοδο 1967-1974, είχε σκοπό να σαρώσει τις προκαταλήψεις του παρελθόντος, να βάλει το βιβλίο στα χέρια των παιδιών και την αλήθεια της ζωής μέσα στο βιβλίο…

Η γραφή της Άλκης Ζέη και της Ζωρζ Σαρή εξυπηρετεί με τον καλύτερο τρόπο αυτή τη ρητορική. Άλλωστε, μέσω των λέξεων αναγκάζεται ένας άνθρωπος να εκφράσει πιο σύνθετες και βαθιές έννοιες απ’ ό,τι σε μια απλή απεικόνιση. Οι λέξεις και η λογοτεχνία διεγείρουν ποιοτικά τη συνείδηση και τη λειτουργία του ανθρώπινου εγκεφάλου και η αλήθεια είναι πως και οι δύο συγγραφείς, με χιούμορ, τρυφερότητα, διεισδυτική ματιά και καθαρή γραφή μπορούν, απευθυνόμενες κατευθείαν στην καρδιά των παιδιών, και να διδάξουν και να συναρπάσουν και να συγκινήσουν και να πείσουν.

Η Ζωρζ Σαρή και η Άλκη Ζέη είναι άνθρωποι που έζησαν γεμάτη ζωή, με πάθος και αντίστοιχα έγραψαν με θάρρος και με ταλέντο. Έδωσαν στην ελληνική γραμματεία έργα ωραία και αληθινά, και στα παιδιά και τους νέους την ευκαιρία να απολαύσουν πραγματική λογοτεχνία, για να μπορούν να ξεχωρίζουν τις απομιμήσεις, να γνωρίσουν την ιστορία, για να απορρίπτουν τις διαστρεβλώσεις και να καταλαβαίνουν τις σιωπές…

Πόσο διαφορετικοί και διαφορετικές θα ήμασταν εμείς σήμερα αν δεν είχαμε διαβάσει κάποια από τα βιβλία τους; Αν δεν είχαμε μαγευτεί από την ευφάνταστη, αλλά και υπαινικτική λεξιπλασία της Μυρτώς και της Μέλιας, ΕΥ-ΠΟ - ΛΥ-ΠΟ, στο «Καπλάνι της Βιτρίνας»... Αν δεν είχαμε πεισμώσει για να δέσουμε όλους τους νέους και τις νέες της Γης σε ένα τεράστιο «Γαϊτανάκι» που θα κυκλώσει τη Γη... Αν δεν είχαμε νιώσει τον φόβο και την αγωνία να μη σε καταλάβουν οι φασίστες Γερμανοί κατακτητές, αλλά και την περηφάνια, την ευθύνη ότι συμμετείχες κι εσύ στον αγώνα και τη νίκη εναντίον τους, όπως στον «Μεγάλο Περίπατο του Πέτρου», ή στο «Όταν ο ήλιος»... Αν δεν είχαμε νιώσει τη φλόγα και το ανώτερο ανάστημα των μπολσεβίκων επαναστατών, αν δεν είχαμε διαισθανθεί τις μεγάλες αλλαγές που συμβαίνουν πέρα, μακριά, κάπου «Κοντά στις ράγες»... Αν δεν είχαμε ονειρευτεί να σαλπάρουμε με τον «Πορτοκαλί ήλιο» και να ζήσουμε μια μεγάλη περιπέτεια, όπως στον «Θησαυρό της Βαγίας»... Για τα παραπάνω “υπεύθυνες” είναι η Αλκή Ζέη και η Ζωρζ Σαρή, και τις ευχαριστούμε πολύ.

«Από τα δώδεκά μας χρόνια που γνωριστήκαμε μέχρι το 1967 που έγραψες το πρώτο σου βιβλίο, εγώ δε φανταζόμουνα ποτέ πως θα γίνεις συγγραφέας κι αυτό γιατί δεν το είχες βάλει στο νου σου. Εσύ, έτσι και αποφάσιζες κάτι, το έκανες. Όπως τότε, τον Δεκέμβρη του ’44, που πληγώθηκες βαριά από τους εγγλέζικους όλμους κι όλοι πίστευαν πως δε θα ζήσεις ή αν ζούσες θα ήσουνα με ένα πόδι και ένα χέρι, εσύ αποφάσισες πως θα ζήσεις, έγραψες και με το καλό σου χέρι στον τοίχο του θαλάμου σου “θέλω να ζήσω” κι όχι μόνο έζησες, αλλά και με δυο πόδια και δυο χέρια.

Τον καιρό της δικτατορίας, όταν οι ηθοποιοί πήρατε απόφαση σαν ένδειξη διαμαρτυρίας να μην παίξετε θέατρο, εσύ βρέθηκες άπραγη, κάτι που δεν το υπέφερες, κι είπες ένα πρωί: αφού δεν μπορώ να παίξω θα γράψω. Κι έγραψες. Βρισκόμουνα τότε στο Παρίσι όπου είχαμε καταφύγει οικογενειακώς και μια κοινή μας φίλη που μου έγραφε τα νέα όλων των γνωστών και φίλων μου ανακοίνωσε: “Άσ’ τα, η τραγωδός μας γράφει βιβλία”. Αυτό το παρατσούκλι σου είχε δώσει η μητέρα της φίλης μας, μια γυναίκα με πολύ χιούμορ.

Με πολλή αγωνία περίμενα να διαβάσω το πρώτο σου βιβλίο γιατί θα στεναχωριόμουνα αν δεν μ’ άρεσε κι αν δεν άρεσε γενικά. Λάθος αγωνία. Αφού ήξερα πως όταν αποφάσιζες κάτι το έκανες με φανατισμό και με στόχο την επιτυχία.

Στα δεκατέσσερά μας χρόνια σού μπήκε στο κεφάλι να καλέσεις τον βασιλιά στο σπίτι σου να παίξει χαρτιά με τους γονείς σου! Σε κορόιδεψα εγώ η βενιζελικιά κι ούτε πίστευα πως θα τολμούσες κάτι τέτοιο. Μια μέρα όμως που καθόμασταν στο μπαλκόνι του σπιτιού σου είδαμε να σταματάει από κάτω μια μαύρη κούρσα και να βγαίνει από μέσα ένας σοφέρ με πηλίκιο και κρατούσε στα χέρια του ένα μεγάλο άσπρο φάκελο. “Α” έκανες αδιάφορα “θα φέρνει απάντηση από τον βασιλιά”, κι αφήνοντάς με σύξυλη κατρακύλησες τις σκάλες ν’ ανοίξεις. Και πράγματι, έλαβες ένα γράμμα από τον βασιλιά! Σε ευχαριστούσε για την πρόσκληση αλλά λόγω των πολλών υποχρεώσεών του δεν μπορούσε να έρθει.

Αργότερα, όταν αρνήθηκες τους βασιλιάδες και μπήκες στην αντίσταση, γελούσαμε πολύ μ’ αυτό το γράμμα και το έβαζες απάνω-απάνω στα συρτάρια με τα εσώρουχα, ώστε αν έκανε η ασφάλεια έρευνα να έβρισκε αυτό και να μη συνέχιζε παρακάτω.

Στο πρώτο σου βιβλίο και σ’ όλα που ακολούθησαν άντλησες από την πλούσια ζωή σου και δεν άφησες γωνίτσα που να μην εκμεταλλευτείς. Τη δράση σου στην Κατοχή, τον Δεκέμβρη, τη ζωή της αδερφής σου στη Σενεγάλη, τα παιδικά μας χρόνια, τη φιλία μας, που τόσο πολύ ήθελες να γράψουμε μαζί το Ε.Π. κι εγώ η στριμμένη σού το αρνήθηκα γιατί έχω το ελάττωμα να μην μπορώ να συνεργάζομαι με άλλον. Το μετάνιωσα γιατί εσύ δεν ήσουνα κάποιος άλλος, ήσουνα λίγο εγώ. Προς τι όμως η μετάνοια; Εσύ προχώρησες όπως προχωρούσες πάντα, όσα εμπόδια και να έβρισκες. Τίποτα δεν είναι ψέματα από όσα έχεις γράψει. Σαν παιδί, σαν έφηβη, σαν μεγάλη. Όλα τα έζησες μέρα τη μέρα και είπες πως είναι κρίμα αυτή η πλούσια ζωή να μη φτάσει ως τα σημερινά παιδιά να δουν πώς ζούσαμε …τότε».