Πανδημία, κρίση και τοξικοεξάρτηση… Μια δύσκολη εξίσωση που μπορεί να λυθεί!
Κυρ, Νοε 1, 2020
Πώς διαμορφώνεται το τοπίο των εξαρτήσεων εν μέσω πανδημίας, αλλά και στο έδαφος της βαθιάς κρίσης που πλήττει την παγκόσμια οικονομία; Πώς επιδρούν οι νέες συνθήκες στη λειτουργία των θεραπευτικών προγραμμάτων απεξάρτησης; Τι χρειάζεται να γίνει για να αντιμετωπιστούν οι προκλήσεις που θέτει στην πρόληψη και τη θεραπεία η νέα κοινωνική και οικονομική συγκυρία; O «Οδηγητής» συζήτησε για τα παραπάνω με εκπροσώπους των αρμόδιων τμημάτων του Κέντρου Θεραπείας Εξαρτημένων Ατόμων (ΚΕΘΕΑ), της Μονάδας Απεξάρτησης «18 Άνω» και του Οργανισμού Κατά των Ναρκωτικών (ΟΚΑΝΑ).
Η εξάρτηση από τα ναρκωτικά, ένα σύνθετο κοινωνικό φαινόμενο που καθορίζεται από πολλούς παράγοντες
«Η εξάρτηση δεν δημιουργείται στο κενό, αλλά εμφανίζεται κάθε εποχή μέσα σε ένα συγκεκριμένο κοινωνικό – πολιτισμικό πλαίσιο. Δεν είναι μια στενά προσωπική υπόθεση, αλλά ένα κοινωνικό ζήτημα. Εγκαθίσταται δε, όταν συναντηθούν μια προσωπική κρίση με μια αντίστοιχη κοινωνική. Η εξάρτηση ακολουθεί τα ποιοτικά χαρακτηριστικά της κοινωνίας και είναι "καθ’ εικόνα" της», αναφέρει ο εκπρόσωπος του «18 Άνω» αποτυπώνοντας γλαφυρά τη συνθετότητα του φαινομένου της εξάρτησης από τα ναρκωτικά.
Ας φέρουμε στο νου μας τα τελευταία στοιχεία από το διάστημα του πρώτου κύματος της πανδημίας που μαρτυρούν αύξηση της χρήσης όλων των ναρκωτικών ουσιών. Πώς εξηγείται αυτή η αύξηση; Άραγε η «προσωπική κρίση» προηγείται, ακολουθεί ή συνυπάρχει της «κοινωνικής»; Την απάντηση φωτίζουν οι παρακάτω δηλώσεις:
«Οι ψυχοπιεστικές καταστάσεις, όπως η συνεχιζόμενη αίσθηση απειλής, λόγω της πανδημίας, τα παρατεινόμενα μέτρα κοινωνικής αποστασιοποίησης και το lockdown αυξάνουν το άγχος και την κατάθλιψη και ενισχύουν την καταφυγή σε νόμιμες και παράνομες ουσίες ή άλλες μορφές εθισμού ως μια μορφή αυτοθεραπείας», σημειώνει ο εκπρόσωπος του ΚΕΘΕΑ, ενώ από το «18 Άνω» τονίζουν: «Από τη μια πλευρά έχουμε την εξάρτηση από ουσίες, ένα πολυπαραγοντικό φαινόμενο με βαθύ κοινωνικό χαρακτήρα, του οποίου ένα από τα κύρια χαρακτηριστικά και γενεσιουργός αιτία είναι η έλλειψη ή η αδυναμία επικοινωνίας του ενός ατόμου με το άλλο και από την άλλη πλευρά έχουμε μια επιδημία, η οποία αντιμετωπίζεται με μέτρα περιορισμού της διά ζώσης και ουσιαστικής επικοινωνίας των ανθρώπων. Συνέπεια αυτών, να καθίσταται δυσκολότερη η ήδη ελλειμματική σχέση προσώπου – κοινωνίας. Με άλλα λόγια, σε ένα φαινόμενο ακραίας αλλοτρίωσης, όπως είναι η εξάρτηση, έρχεται και προστίθεται ένα επιπλέον στοιχείο - εμπόδιο, αυτό των νέων περιορισμών επικοινωνίας, που δυσχεραίνει ακόμη περισσότερο την προσέγγιση της κοινωνίας με το άτομο και φυσικά με το εξαρτημένο άτομο».
Οι τοξικοεξαρτημένοι πολλαπλά εκτεθειμένοι στην πανδημία
Αλήθεια, πώς μπορεί να είναι η σχέση της κοινωνίας σε συνθήκες πανδημίας με το τοξικοερξαρτημένο άτομο; Σίγουρα μοιάζει δύσκολη η εξίσωση. Και απ’ ό,τι φαίνεται συμφωνούν μ’ αυτό και οι φορείς που επωμίζονται μεγάλο μερίδιο ευθύνης στο να βρεθεί η λύση της… Ο εκπρόσωπος του ΟΚΑΝΑ αναφέρει στον «Οδηγητή»: «Τα άτομα με ενεργό ιστορικό χρήσης ναρκωτικών ουσιών αποτελούν ευάλωτη πληθυσμιακή ομάδα και βρίσκονται εκτεθειμένα σε κινδύνους, τόσο λόγω της βεβαρημένης σωματικής και ενίοτε ψυχικής τους υγείας, όσο και των συμπεριφορών που απορρέουν από τη χρήση (π.χ. κοινή ενέσιμη χρήση). Οφείλουμε λοιπόν να διασφαλίζουμε τόσο τον περιορισμό, κατά το μέτρο του δυνατού, της πιθανότητας να νοσήσουν, όσο και την ισότιμη πρόσβασή τους σε αγαθά και υπηρεσίες, όπως η στέγη, η υγεία και η κοινωνική υποστήριξη». Ταυτόχρονα, ο εκπρόσωπος του ΚΕΘΕΑ επισημαίνει: «…τα εξαρτημένα άτομα έχουν περισσότερες πιθανότητες να βρίσκονται στον δρόμο ή στη φυλακή, επομένως ο έλεγχος διάδοσης του ιού και η φροντίδα της υγείας τους είναι ιδιαίτερα περίπλοκο και δύσκολο ζήτημα. Σε συνθήκες υπερκορεσμού των νοσοκομείων αυξάνονται τα εμπόδια για τη φροντίδα της υγείας των εξαρτημένων, οι οποίοι είναι κοινωνικά στιγματισμένοι και έχουν ήδη περιορισμένη πρόσβαση στο σύστημα υγείας».
Οι αυξημένες ανάγκες των ενεργών χρηστών, αλλά και των μελών των προγραμμάτων οδήγησαν, όπως ήταν φυσικό, στη λήψη αυξημένων μέτρων προστασίας και αποφυγής συνωστισμού σε όλες τις δομές. Φορείς που διαθέτουν προγράμματα προσέγγισης και υποστήριξης χρηστών που βρίσκονται στον δρόμο (βλ. streetwork), όπως ο ΟΚΑΝΑ και το ΚΕΘΕΑ, μας δήλωσαν πως ενίσχυσαν τις παρεμβάσεις τους με ενημερώσεις γύρω από την πανδημία του κορονοϊού, με αύξηση της ποσότητας των παρεχόμενων γευμάτων και της διανομής περισσότερων kit ασφαλέστερης χρήσης, ενώ με πρωτοβουλία τους δημιουργήθηκε και ξενώνας διαμονής για άστεγους χρήστες σε Αθήνα και Θεσσαλονίκη.
Η λειτουργία όλων των προγραμμάτων χρειάστηκε να αναπροσαρμοστεί, αλλά και να αξιοποιηθούν μορφές εξ’ αποστάσεως επικοινωνίας. Μία διαδικασία, που ιδιαίτερα για τις δομές που ακολουθούν ψυχοκοινωνική προσέγγιση, όπως το ΚΕΘΕΑ και το «18 Άνω», ήταν ακόμα πιο σύνθετη. Όπως μας είπε ο εκπρόσωπος του ΚΕΘΕΑ: «Καθώς τα προγράμματα ακολουθούν ψυχοκοινωνική προσέγγιση, η οποία βασίζεται στην επαφή, την «κοντινότητα» των ανθρώπων και τη συλλογικότητα, η προσαρμογή τους σε συνθήκες κοινωνικής αποστασιοποίησης αποτελεί θεραπευτική και οργανωτική πρόκληση. Όπου ήταν δυνατό, κατά την περίοδο του lockdown, αξιοποιήθηκαν εργαλεία τηλεπικοινωνίας για τις ψυχοθεραπευτικές συνεδρίες και τις εκπαιδευτικές δραστηριότητες». Το ίδιο αναφέρει και ο εκπρόσωπος του «18 Άνω»: «Οι δυσκολίες ήταν ιδιαίτερα μεγάλες και τούτο διότι το Πρόγραμμα βασίζεται στην ψυχοθεραπεία και στην τέχνη-θεραπεία, σε ατομικές και ομαδικές διαδικασίες, στη θεραπευτική σχέση και στην άμεση επικοινωνία. Ανεστάλησαν πολλές θεραπευτικές δραστηριότητες σε όλες τις δομές, με εξαίρεση εκείνες που είναι εσωτερικής παρακολούθησης».
Συμπληρώνοντας μάς μετέφερε μια ιδιαίτερα ενδιαφέρουσα και ελπιδοφόρα εικόνα από τα αιτήματα απεξάρτησης που δέχτηκαν στο «18 Άνω» αυτό το διάστημα: «…κατά το διάστημα αυτό, οι Συμβουλευτικοί Σταθμοί της Μονάδας δέχτηκαν πολλές περισσότερες του συνηθισμένου τηλεφωνικές κλήσεις, με αιτήματα θεραπείας. Βεβαίως δεν ήταν δυνατόν να ανταποκριθούμε λόγω των περιοριστικών μέτρων. Όμως, αμέσως μετά τη λήξη της καραντίνας και εφόσον είχαμε αναπροσαρμόσει τη λειτουργία μας, δεχτήκαμε και δεχόμαστε έναν ιδιαίτερα μεγάλο αριθμό προσερχόμενων με αίτημα τη θεραπεία. Πολλοί μάλιστα εξ αυτών ζητούν την ένταξή τους σε δομές εσωτερικής παρακολούθησης. Παρά τις δυσοίωνες λοιπόν προβλέψεις μας, καθώς είναι γνωστό ότι ο εξαρτημένος δύσκολα και με ασαφές αίτημα θεραπείας προσεγγίζει τα Προγράμματα απεξάρτησης, στην εποχή του covid-19 ο πληθυσμός των εξαρτημένων ή τουλάχιστον ένα μέρος αυτού κράτησε μια απροσδόκητη για εμάς στάση».
Το ΚΚΕ και η ΚΝΕ στηρίζουν διαχρονικά κάθε άνθρωπο που δίνει τη μάχη να απαλλαγεί από τα ναρκωτικά, την οικογένειά του, τους εργαζόμενους στην πρόληψη και τη θεραπεία καλώντας τους σε ένα κοινό μέτωπο πάλης για μια αντιναρκωτική πολιτική, που θα έχει στο επίκεντρο τον άνθρωπο και τις ανάγκες του, για μια κοινωνία ελεύθερη από ναρκωτικά και όχι με ελεύθερα τα ναρκωτικά
Με κρατική ευθύνη να ληφθούν όλα τα μέτρα στήριξης - προστασίας της υγείας και της θεραπευτικής διαδικασίας των τοξικοεξαρτημένων
Κι ενώ η κατάσταση σε ό,τι αφορά στην πανδημία δεν δείχνει να βελτιώνεται άμεσα, με τη νέα οικονομική κρίση να δημιουργεί επιπρόσθετα προβλήματα, οι φορείς καταθέτουν τις σκέψεις τους για το πώς χρειάζεται να προχωρήσουμε. Οι φορείς δίνουν τις απαντήσεις τους:
«Η πανδημία ανέδειξε τη σημασία του δημόσιου συστήματος υγείας και την ανάγκη ενίσχυσής του. Αναπόσπαστο μέρος του είναι και τα προγράμματα πρόληψης και θεραπείας των εξαρτήσεων» δηλώνει ο εκπρόσωπος του ΚΕΘΕΑ, τονίζοντας την ανάγκη ενίσχυσής τους με πόρους και προσωπικό, προσθέτοντας πως «…ειδικότερα μέτρα είναι η συνεχής παρακολούθηση και έγκαιρη ανάλυση των νέων τάσεων, η διευρυμένη συνεργασία μεταξύ των θεραπευτικών προγραμμάτων και των δημόσιων μονάδων υγείας, η επεξεργασία σχεδίων για τη στήριξη των πλέον ευάλωτων εξαρτημένων που αντιμετωπίζουν πολλαπλούς αποκλεισμούς, όπως είναι οι άστεγοι, οι κρατούμενοι και οι πρόσφυγες-μετανάστες, η ενίσχυση της πρόληψης στις τοπικές κοινωνίες και τα σχολεία για την ενδυνάμωση των νέων απέναντι στις ψυχοκοινωνικές επιπτώσεις της υγειονομικής και κοινωνικής κρίσης και η στοχευμένη εκπαίδευση των επαγγελματιών, ώστε να αντεπεξέρχονται στις νέες συνθήκες».
Ο εκπρόσωπος του ΟΚΑΝΑ από την πλευρά του τονίζει: «Είναι αναγκαίο να δώσουμε βάση και να εντατικοποιήσουμε τις προσπάθειές μας προς την κατεύθυνση της πρόληψης. Ο ΟΚΑΝΑ, έχοντας στις υπηρεσίες του ένα ευρύ δίκτυο Κέντρων Πρόληψης, υλοποιεί παρεμβάσεις στοχευμένες στην πανδημία. Επικεντρώνεται στη συνεχή ενημέρωση και ευαισθητοποίηση της κοινωνίας αναφορικά με τη λήψη προστατευτικών μέτρων, αναλαμβάνοντας παράλληλα και τη συμβουλευτική και ψυχολογική υποστήριξη των πολιτών».
«Οι οικονομικές κρίσεις συνδέονται με επιδείνωση της σωματικής και ψυχικής υγείας του πληθυσμού, όξυνση του φαινομένου των εξαρτήσεων και περαιτέρω περιθωριοποίηση των ευάλωτων ομάδων, με ταυτόχρονη μείωση πόρων και προσωπικού στον χώρο της υγείας και της κοινωνικής φροντίδας. Εκτιμάται ότι τα επόμενα χρόνια μπορεί να ενταθούν στη χώρα μας φαινόμενα ανάλογα με αυτά που παρατηρήθηκαν, λόγω της κρίσης, από το 2010 και μετά, όπως η εμφάνιση πιο φθηνών και επικίνδυνων ναρκωτικών, η αύξηση της αστεγίας, η εξάπλωση μολυσματικών ασθενειών, η μείωση του κινήτρου για θεραπεία και η μεγέθυνση των δυσκολιών κοινωνικής και εργασιακής ένταξης για όσους απεξαρτώνται. Σε τέτοιες συνθήκες είναι επίσης πιθανόν η γενικευμένη ανασφάλεια και η οργή να βρουν διέξοδο στην επιθετικότητα απέναντι σε όσους διαφέρουν ή βρίσκονται στο περιθώριο, οδηγώντας σε στοχοποίηση κοινωνικά αδύναμων ομάδων, όπως οι εξαρτημένοι χρήστες» αναφέρει επιπρόσθετα ο εκπρόσωπος του ΚΕΘΕΑ.
Το «18 Άνω» από την πλευρά του σημειώνει: «Η κοινωνία, η κοινότητα και τα πρόσωπα μπορούν να δώσουν την απάντηση ενδυναμώνοντας όλες εκείνες τις σχέσεις που προαγάγουν τον άνθρωπο, που προωθούν την ουσιαστική επικοινωνία. Σχέσεις, που δεν αφήνουν χώρο στην απομόνωση, στην αποξένωση, στον ατομικισμό και στα υποκατάστατα των "τηλε-σχέσεων" και όλα αυτά πάντα μαζί με τους "άλλους". Μια πρώτη απάντηση έδωσαν ήδη οι ίδιοι οι εξαρτημένοι με την αθρόα προσέλευσή τους στους Συμβουλευτικούς Σταθμούς του 18 Άνω».